درس دهم

تعقیبات نماز

تعقیبات نماز
امامان معصوم (علیهم السلام)  فرموده‌اند: بعد از سلام نماز، زود باب این گفت‏وگو را نبندید مقداری ادامه دهید و با این عمل به خداوند ثابت کنید که دوست ندارید این دیدار زود تمام شود. بنابراین، پرداختن به تعقیبات و نیایش‌های بعد از نماز، اوج بندگی را نشان می‏دهد. گفتنی است، معصومان (علیهم السلام)  در این باره، توصیه ‏ها و نیایش‏ هایی را بیان و انشا کردند.
شایان ذکر است، ما دو نوع تعقیبات داریم؛ «تعقیبات مشترک» که برای همۀ نمازهاست و «تعقیبات مختص» که برای بعضی از نمازهاست. خواندن تعقیبات، نشان‏دهندۀ ادب ماست و با این عمل به خدا می‏گوییم: خدایا، دوستت داریم.
بهترین تعقیباتِ نماز
 بهترین تعقیب نماز، ذکر تسبیحات حضرت زهرا (علیها سلام)  است که طبق روایات، ثواب هزار رکعت نماز مستحبی را دارد. البته در متون دعایی، مانند کتاب شریف مفاتیح‏ الجنان شیخ عباس قمی (ره) ، تعقیبات دیگر نیز ذکر شده است.

تسبیحات حضرت زهرا (علیها سلام)

تسبیحات حضرت زهرا (علیها سلام)
حضرت زهرا (علیها سلام)  که از کارهای خانه احساس خستگی کرده بود، نزد پیامبر اسلام (صلی الله و علیه و آله)  آمد و از ایشان تقاضای کمک کرد. پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  فرمود: هر وقت به سختی افتادی و بعد از نمازها و هنگام خواب این ذکر‌ها را بگو: 34 بار «الله اکبر»، 33 بار «الحمدلله» و 33 بار «سبحان‏الله». حضرت زهرا (علیها سلام)  وقتی به خانه آمد، سخنان پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را برای حضرت امیر (علیه السلام)  بیان کرد. امیرالمؤمنین (علیه السلام)  می‌فرماید: بعد از آن، همواره این ذکر‌ها را هنگام خواب و بعد از نمازها می‌خوانم.1
تاریخچۀ تسبیح
 حضرت فاطمه (علیها سلام)  با نخ پشمی‏ ای که صد تا گره روی آن زده بود، تسبیحی درست کرد و ذکرها را با این تسبیح می‌گفت، تا این‏که واقعۀ احد پیش آمد. این بار از خاک تربت حضرت حمزۀ سید‏‏الشهدا تسبیح درست کرد. دیگران هم از ایشان یاد گرفتند. بعد از این‏که واقعۀ کربلا پیش آمد، امامان (علیهم السلام)  تسبیحشان را از خاک کربلا درست می‌کردند. ایشان به شیعیان خود توصیه می‏کردند که تسبیح تربت امام حسین (علیه السلام)  دستشان باشد؛ و حتی اگر ذکر نگویند، برای  آن‏ها ثواب نوشته می‌شود.2
سجدۀ شکر

 از تعقیباتی که خیلی به ما توصیه شده، سجدۀ شکر است؛ یعنی هنگامی که نماز تمام شد، دوباره پیشانی را به سجده بگذاریم و خدا را شکر کنیم، چرا که توانستیم با او دیدار و گفت‏وگویی داشته باشیم.

نمازهای نافله

نمازهای نافله
نمازهای واجب در شبانه‏ روز هفده رکعت است. دو برابرِ این، یعنی  34 رکعت، نماز نافله داریم. نافله یعنی «اضافه». خواندن این نافله‏ ها مستحب و نشان‏ دهندۀ عشق ما به نماز است. نافلۀ نماز صبح دو رکعت قبل از نماز صبح است. نافلۀ نماز ظهر چهار تا دو رکعت قبل از نماز ظهر است. نافلۀ نماز عصر چهار تا دو رکعت قبل از نماز عصر است. نافلۀ نماز مغرب دو تا دو رکعت بعد از نماز مغرب است. کوتاه‏ ترین نماز نافله، نافلۀ نماز عشاست که دو رکعتِ نشسته بعد از نماز عشاست. یازده رکعت نیز نافلۀ نماز شب است. از آن‏جا که هر دو رکعت نشسته، حکم یک رکعت کامل را دارد، جمع نافله‏ های روزانه به 34 عدد می‏رسد.
البته نمازهای مستحبیِ دیگری نیز وجود دارد که برخلاف تصور بعضی افراد، برای پیرزن‌ها، پیرمرد‌ها و بازنشسته‌ها نیست. انسان در طول زندگی بسیار به تلاطم‏ها و مشکلات برخورد می‌کند که در همۀ آن‏ها به مدد خداوند محتاج است. ائمه (علیهم السلام) برای رفع این مشکلات، نمازهای مستحبی را پیشنهاد دادند. ستاد اقامۀ نماز کتابی به نام «نمازهای مستحبی» منتشر کرد و در آن به 350 نوع نماز مستحبی اشاره می‏شود.
با توجه به مطالب پیش گفته، روشن می‏شود که نمازهای مستحبی را باید در جوانی خواند.

اهمیت نماز جعفر طیار و طریقۀ خواندن آن

اهمیت نماز جعفر طیار و طریقۀ خواندن آن
 طبق نظر امام خمینی (ره)  در بین نمازهای مستحبی، «نماز جعفر طیار» برترین نماز است و حکم کیمیا را دارد. پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  به جعفر طیار مأموریتی داد که سیزده سال طول کشید. همۀ مسلمانانِ قاره آفریقا، مدیون جعفر بن ابی‏طالب هستند. وقتی او برگشت، پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  فرمود: باید از او استقبال رسمی شود. او و همسرش اَسماء بنت عمیس، سه پسری که خدا به آن‏ها داده بود وارد شدند. مردم فکر می‌کردند پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  جایزۀ گران‏بهایی به آو بدهد، چراکه او ‌پادشاه حبشه را مسلمان کرده بود، جمعی از کشیش‌ها  به دست او مسلمان شده بودند و خدمات فراوانی انجام داده بود؛ اما پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  نمازی به او هدیه داد که تا دنیا دنیاست، هر کس این نماز را می‌خواند، بهره‌ای به جعفر بن ابی‏طالب هم می‌رسد. این نماز، دو تا دو رکعتی است. بعد از تکبیرةالاحرام  و سورۀ حمد، پانزده بار تسبیحات اربعه می‌گوییم. سپس به رکوع می‌رویم. بعد از ذکر رکوع ده بار تسبیحات اربعه می‏گوییم. از رکوع برمی‌خیزیم و ده بار همان ذکر را می‏گوییم. ده بار در سجده، ده بار هنگام نشستن، ده بار در سجده دوم و ده بار در نشستن دوم این ذکر را می‏گوییم. بنابراین، در هر رکعت، 75 بار ذکر تسبیحات اربعه تکرار می‏شود.
روایت شده: نماز جعفر طیار دوازده هزار حسنه دارد، چراکه سیصد بار ذکر تسبیحات اربعه در آن آمده است. تسبیحات اربعه نیز دارای چهار فراز است. پس جمع ثواب‏ها 1200 می‏شود. از آن‏جایی که هر کار خوب ده حسنه برایش نوشته می‏شود، خواندن نماز جعفر طیار، دوازده هزار ثواب دارد.

نماز آیات و باران

نماز آیات
یکی از نمازهای واجب، «نماز آیات» است. در زمان جاهلیت فکر می‌کردند هر حادثه‏ای که در طبیعت رخ می‌دهد، ربّ جداگانه ‏ای دارد؛ مثلاً: ربّ آتش، ربّ خورشید، ربّ باران، رب باد و... . پیامبر اسلام آن‏ها را هدایت فرمود و ربّ همۀ آن‏ها را «رب‏ العالمین» معرفی کرد. سپس دستور آمد که مسلمانان هنگام دیدن خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، زلزله و... باید نماز بخوانند؛ یعنی این‏ها را از نشانه‌های خدا بدانند. نماز آیات دو رکعت است. بعد از حمد سوره‌ای را پنج قسمت می‌کنیم و بعد از هر قسمت به رکوع می‌رویم و می‌ایستیم؛ در حقیقت، این نماز دو رکعتی، ده رکوع دارد.
نماز باران

نماز باران، گویای این نکته است که ما خداوند متعال را همه کارۀ جهان می‌دانیم. بعضی این‏گونه تصور می‌کنند که ما وقتی نماز باران می‌خوانیم، یعنی به برنامه‏ ریزی یا  اسباب و علل اعتقاد نداریم، چراکه باران قانون دارد! ما آن قوانین را قبول داریم؛ آن قوانین، مخلوق خدا هستند. همان خدایی که از مسیر مشخص شده باران می‌فرستد، می‌تواند از مسیر دیگری نیز برای جمعی از بندگانش باران بفرستد. خودش در قرآن فرموده:

فقلت استغفروا ربکم انه کان غفارا (10). یرسل السماء علیکم مدرارا (11). و یمددکم باموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم انهارا

﴿فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهَارًا﴾؛1 در پیشگاه خدا استغفار کنید؛ خداوند، گناهان شما را می‌بخشد و باران فراوان برایتان می‌فرستد و جنگل‏ها و بادها را انبوه می‌کند و آب‏ها را زیاد می‌کند.

اهمیت نماز جماعت در اسلام

اهمیت نماز جماعت در اسلام
نماز جماعت، برنامه ‏ای ‌اجتماعی است. خداوند متعال، یکی از ابعادِ دین اسلام، بعد اجتماعیِ آن است. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  اولین نماز را در مکه به جماعت برگزار کردند؛ همراهان پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  حضرت امیر (علیه السلام)  و حضرت خدیجه (علیها سلام)  بودند. پیغمبر فرمود: دو تا از یکی بهتر است،  سه تا از دو تا بهتر است، چهار تا از سه تا بهتر است، پنج تا از چهار تا بهتر است؛ مسلمان‌ها! منسجم و متحد باشید.1
پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  هم‏چنین فرمودند: من سمع النداء فلم یجبه من غیر علة فلا صلاة له «مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ یُجِبْهُ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَا صَلَاةَ لَه»؛‏2 هرکه صدای اذان را بشنود و بی‌دلیل پاسخ نگوید، او نماز نخوانده است. و نیز فرمود: همه، به‏ خصوص همسایه‌های مسجد باید در جماعت حاضر شوند.3
ماجرای شخص روستایی و نماز جماعت
شخصی به پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  عرض کرد: من به همراه همسر و بچه‌هایم و چند تا کارگر در روستا زندگی می‏کنیم. دراین روستا، مسجد و اجتماعی نیست؛ البته خانم و بچه‌ها و آن چند تا کارگر به من اقتدا می‌کنند و نمازمان را به جماعت می‏خوانیم. پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  آن شخص را تشویق کرد و فرمود: فرشته‌ها نیز به شما اقتدا می‌کنند. عرض کرد: گاهی بچه‌ها مشغول کاری هستند و فقط من و همسرم نماز را به جماعت می‌خوانیم. پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  دوباره او را تشویق کرد. عرض کرد: گاهی خانمِ من عذری دارد و من تنها نماز می‌خوانم. حضرت فرمود: چون دوست داری نماز را به جماعت بخوانی، آن وقت هم که تنها می‌خوانی، نمازِ تو در حکم نماز جماعت است.

ثواب شرکت در نماز جماعت

دربارۀ ثواب نماز جماعت، در روایات آمده است: اگر در نماز جماعت یک نفر اقتدا کند، پاداش هر رکعت آن نماز 150 نماز است؛ دو نفر اقتداء کنند، پاداش هر رکعت 600 نماز است؛ سه نفر اقتدا کنند، 1200 نماز است؛ چهار نفر اقتدا کنند، پاداش هر رکعت 2400، پنج نفر 4800،  شش نفر 9600،  هفت نفر 19200، هشت نفر 36400، نُه نفر 72800 و اگر تعداد اقتدا کنندگان ده نفر و بیشتر شوند، ثواب یک رکعت آن نماز را کسی نمی‌تواند بنویسد؛ حتی اگر دریاها مرکب، جنگل‌ها قلم، آسمان‌ها کاغذ و جن و انس نویسنده شوند!4

آثار نماز جماعت

آثار نماز جماعت
یکی از حسرت‏های روز قیامت غفلت از نماز جماعت و نرفتن به مسجد است. بسیاری از آثار نماز مانند: هم‏دلی، همکاری، هم‏زبانی، ‌هم فکری و... در نماز جماعت آشکار می‏شود. هنگامی که‌ باسواد، بی‌سواد،‌ مهندس،‌ پزشک، روحانی، کشاورز، کارگر، کودک، نوجوان، میان‏سال،‌ بزرگ‏سال، پیر، زن و مرد به مسجد بیایند و کنار هم بنشینند، آن‏گاه ‌احوال هم را می‌پرسند و با مشکلات هم آشنا می‌شوند. هر کدام از این افراد، مهارت و تخصصی دارند، که آن را صمیمانه در اختیار هم قرار می‌دهند؛ از این رو،‌ مشکلات جامعه به صورت خودجوش و داوطلبانه حل می‌شود. پس خواندنِ نماز در مسجد و به جماعت، از زیبایی‌های اسلام است.
سخن گلادستون دربارۀ نماز جماعت
از گلادستون(یکی از سیاستمداران برجسته انگلیسی)  نقل شده: تا مسلمان‌ها اذان و نماز جماعت را دارند، نمی‌توانیم آن‏ها را شکست بدهیم، چراکه آن‏ها از نظر اجتماعی با هم هم‏آهنگ و یک‏صدا هستند.
نماز جماعت در احادیث
در روایات آمده: نماز جماعت شبیه کار فرشتگان است، چراکه فرشتگان با نظم و انسجام، خدا را تسبیح می‌گویند. از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  روایت شده:
«صَلاةُ الرَّجُل فی جَماعَة خیر مِن صَلاتِهِ فی بَیْتِهِ اَربَعینَ سَنَةً قیلَ: یا رَسولَ اللهِ! صَلاةُ یَوم؟ فقال (صلی الله و علیه و آله) : صَلاةٌ واحدَةٌ»؛1 (انسان نماز را به جماعت بخواند، بهتر از این است که چهل سال در خانه‏ اش فرادی بخواند. سؤال شد: منظورتان نمازهای یک روز است که از نمازهای چهل سال بهتر است؟ فرمود: نه، یک نماز).

ایشان در جایی دیگر فرمودند: اگر من نماز صبح را به جماعت بخوانم، خوش‏تر دارم از آن‏که شب تا صبح شب‏ زنده‏ داری کنم

ویژگی‌های امام جماعت

ویژگی‌های امام جماعت
یکی از زیبایی‌های نماز جماعت این است که امام جماعت باید داناتر، پاک‏تر و متقی‏ تر از همه باشد. در واقع، امام جماعت به نمایندگی از نمازگزاران با خدای رحمان راز و نیاز می‌کند؛ از این روست که در رکعت اول و دوم نماز جماعت، مأمومان سکوت می‌کنند و امام جماعت به نمایندگی از آن‏ها سورۀ «حمد» و سوره‏ای دیگر را می‌خواند. در روایات آمده: «فقدموا افضلکم»؛1 بافضیلت‌ ترین فرد را امام جماعت قرار دهید. «فقدموا خیارکم»؛2 بهترینِ خودتان را امام جماعت قرار دهید.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  وقتی می‌خواستند وارد مدینه شوند، در روستای قبا مسجد ساختند. هنگامی که به مدینه وارد شدند، مسجدالنبی را ساختند و بعد هم، مسجد محلات و روستاها را ساختند. برای هر مسجدی، امام جماعت لازم بود که پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  کسی که آگاهی‏اش به احکام و قرآن بیشتر، وقت‏ شناس‏تر، محبوب‏تر و زیباتر بود را برای این کار، منصوب می‏کردند. احادیثی که به دست ما رسیده، این شاخص‌ها را برای امام جماعت معرفی می‌کند: کسی که قرائتِ نمازش بهتر باشد، کسی که در هجرت پیش‏قدم باشد، کسی که دین‏شناس‏تر و در مراتب علمی برتر باشد، کسی که سنّ بالاتری دارد، کسی که زیباتر و خوش‏روتر باشد، و اگر در منزل نماز جماعت برگزار می‌شود، صاحب منزل مقدم است و اگر در جایی است که مرتباً کسی نماز می‌خواند، همان کسی که مرتب نماز می‌خواند، مقدم است.
اهمیت «عدالت» در بحث جماعت

در فقه شیعه، «عدالت» یکی از شروط امام جماعت است. بعضی اشکال می‏کنند که: چرا زودتر کسی جلو نمی‏ ایستد تا مأمومان معصل نشود؟! پاسخ اشکال مزبور این است که: علاوه بر این‏که باید امام جماعت قرائتِ نمازش صحیح باشد، مأمومان نیز عدالت او را تأیید کنند و او را شخص عادلی بدانند.

اهمیّت «مسجد» در احادیث

اهمیّت «مسجد» در احادیث
در روایت آمده:
«المؤمن فی المسجد کالسمک فی الماء والمنافق فی المسجد کالطیر فی القفص»؛1 مؤمن در مسجد مثل ماهی در آب و منافق در مسجد مثل پرنده در قفس است که می‌خواهد بیرون بیاید.
باید رفت و آمد و انسمان به مسجد را بیشتر کنیم. در روایات آمده: مُرده‌ها هیچ‏گاه آرزو نمی‌کنند به دنیا برگردند، مگر وقت‌هایی که از کنار مسجدی گذر کنند. در آن هنگام حسرت می‌خورند که ای کاش دوباره برگردند، زنده شوند و بار دیگر به مسجد بیایند.
روایات بسیاری دربارۀ پاداش روشناییِ مسجد، مفروش کردن مسجد،  تمیز کردن مسجد، احترام گذاشتن به مسجد، ادب کردن نسبت به فضای مسجد و مسجدی‌ها از امامان معصوم (صلی الله و علیه و آله)  به دست ما رسیده است.
چرا بعضی نماز جماعت و مسجد نمی‌آیند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت: بعضی افراد از پاداش نماز جماعت و مسجد غافل هستند، بعضی از بدرفتاری و بداخلاقیِ نمازخوان‌ها ناراحت هستند، بعضی به خاطر امام جماعت نمی‏ آیند، بعضی به خاطر هم‏فکر نبودن با امام جماعت یا دیدگاه‏های سیاسیِ او به مسجد نمی‏ آیند، بعضی به خاطر مشغولیت‌های اقتصادی، اجتماعی و گرفتاری‌های روزمره خودشان را محروم می‌کنند و بعضی از برخوردِ سرد افراد مسجد دل‏سرد شده‌اند؛ البته هیچ کدام از این‏ها در روز قیامت، دلیل موجهی نیست. اگر از این امام جماعت خوشتان نمی‌آید، به امام جماعت دیگری در جای دیگر اقتدا کنید؛ اگر از این مسجد خوشتان نمی‌آید، مسجد دیگری انتخاب کنید؛ اما هیچ‏گاه خودتان را از جماعت و از مسجد محروم نکنید. می‏توانیم به اتفاق افراد خانواده، پدرها با پسرها و مادرها با دخترها در جماعت شرکت کنیم؛ از هفته‌ای یک بار شروع کنیم و آرام آرام تعدادش را افزایش دهیم؛ با این تصمیم، این امانت به نسل‌های بعد منتقل می‏شود.

تقلید و اهمیت یادگیری احکام شرعی

تقلید و اهمیت یادگیری احکام شرعی
نماز مسافر
کسی که به سفر می‌رود، نمازهای چهاررکعتی را باید دورکعتی بخواند (البته با شرایطی که در رساله‏ های عملیه به تفصیل بیان شده است).
بحث تقلید و احکام شرعی
 واجب است مسلمان‌ها با احکام دینشان آشنا شوند. داشتن رساله کافی نیست؛ اعضای خانواده باید این رساله را در طول سال بخوانند و بقیه گوش کنند. باید آن را ‌مرور و تکرار کنند. رساله‏ های عملیه از احکام تقلید شروع می‏شوند و در ادامه، احکام مطهرات، نجاسات، نماز، روزه، مسائل اقتصادی، مسائل خانواده، مسائل اجتماعی و... بیان می‏شود. یک از مسئله‏ های رساله‏ های عملیه این است: دانستن مسائلی که مکلف غالباً به آن نیاز دارد، واجب است.
اهمیّت یادگیری احکام شرعی
در جبهه یک برادری به من گفت: حاج‏ آقا! امشب فهمیدم که اشتباهی غسل می‌کردم. گفتم: چطور غسل می‌کردی؟ گفت: اول سمت راست، بعد سر و گردن و بعد سمت چپ! من متغیر شدم و گفتم: چند سال دارید؟ گفت: 45 سال! می‌دانستم تمام نمازهای سی سال گذشته را باید دوباره بخواند (در خصوص احکام فقهی هر شخص مکلفی، باید به رسالۀ عملیۀ مرجع خود رجوع کند). گفتم: یکی ـ دو ساعت صبر کن تا با علمایی که سراغ دارم، تماس بگیرم. ایشان گفتند: هیچ راهی ندارد؛ او غسلش را اشتباه انجام داده و تمام نمازهایی را که با این غسل خوانده، باطل است؛ فقط یک راه دارد و آن این‏که ببین اهل چه شهری است. اگر در روستایی زندگی می‌کرده که هیچ عالم، معلّم و کتابی نبوده و او همین اندازه یاد گرفته و عمل کرده، امید است که نمازهایش درست باشد. به این شخص گفتم: اهل کجایی؟ گفت: تهران. در تهران، که همه جا مسجد، کتابخانه، مدرسه، حسینیه، هیئت و... است؛ پس معلوم است که آن شخص کوتاهی کرده است. از همین‏جا روشن می‏شود که یادگیری احکام شرعی چقدر مهم است؛ بنابراین، دلیل تکرار احکام از سوی اساتید نیز در همین نکته است.

نماز جمعه و اهمیت آن

نماز جمعه و اهمیت آن

نماز جمعه، اجتماع هفتگیِ مسلمان‌هاست. امانتی است که انقلاب اسلامیِ ایران آن را زنده کرد و امام عزیز به آن افتخار می‌کرد. در سورۀ «جمعه» آمده:

یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا إلى ذکر الله وذروا البیع

﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْع﴾؛1 ای مردان و زنانِ باایمان، هر گاه صدای اذان جمعه بلند شد به سوی ذکر خدا بشتابید و کسب و کار را کنار بگذارید.
در روایات آمده: فرشته‌ها صبح جمعه به محلّ نماز جمعه می‏ آیند و هر که زودتر بیاید، اسمش را زودتر می‌نویسند.2 نماز جمعه، نشان‌ دهندۀ بُعد سیاسی و اجتماعیِ اسلام است؛ نشان‏ دهندۀ هم‏دلی، هم‏بستگی، گفت‏وگو و طرح مسائل سیاسی و اجتماعی، و نیز بیان نیازهای جامعۀ اسلامی است.
اهمیت نماز جمعه نزد پیامبر (صلی الله و علیه و آله)
«مصعب بن عمیر» اولین مبلغی بود که پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  اعزام فرمود. مصعب در مدینه نماز جمعه برگزار کرد. در مکه اقامۀ نماز جمعه ممکن نبود. پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  روز جمعه به مدینه آمدند. همان روز، اولین نماز جمعه را برگزار کردند.
در نماز جمعه روحیۀ اخوت و برادری تقویت می‏شود، نیروهای اسلام منسجم می‏گردند، مسلمانان از نظر فکری، سیاسی، اجتماعی رشد می‏کنند، روحیۀ جمع‏ گرایی مسلمانان بیشتر می‏شود و مرکزی برای بسیج مردم است.
سیرۀ اصحاب پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  دربارۀ نماز جمعه

امام صادق (علیه السلام)  فرمودند:

صحاب النبى صلى الله علیه و آله و سلم کانوا یتجهزون للجمعة یوم الخمیس

کَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ (صلی الله و علیه و آله)  یَتَجَهَّزُونَ لِلْجُمُعَةِ یَوْمَ الْخَمِیس؛‏3 اصحاب پیغمبر از روز پنج‏شنبه خودشان را برای نماز جمعه آماده می‌کردند.
کلام امام خمینی (ره)  دربارۀ نماز جمعه:
 ایشان دراین‏باره فرمودند:
نماز جمعه، نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است و باید هر چه با شکوه‏ تر و پرمحتوا تر اقامه شود. ملت عظیم و عزیز با شرکت خود باید این سنگر اسلامی را هر چه عظیم‏ تر و بلند پایه‏ تر حفظ نماید، تا به برکت آن توطئه‌های خائنان و دسیسه‌های مفسدان خنثی شود.4
نماز عید و اهمیت آن
در دین مبین اسلام، دو نماز عید تشریع شده است که هر دو نماز، پایان تکلیف است؛ یکی نماز عید فطر و دیگری نماز عید قربان. مسلمان‌ها سی روز، روزه می‌گیرند و بعد جشن می‌گیرند که ما تکلیفمان را انجام دادیم. معلوم می‌شود عید در اسلام برای بی‌کاری نیست، بلکه عید برای کار کردن است. هر که کار می‌کند، باید جشن بگیرد؛ هر که تکالیفش را انجام می‌دهد، باید خوشی کند. عید دیگری هم داریم که برای حاجیان است. آنان وقتی مراسم و مناسک حج را انجام دادند، شادمانی می‌کنند. در نماز عید فطر و عید قربان نیز کمک به فقرا، جمع‏ گرایی، رغبت به خداوند، تضرع و نالیدن به درگاه خداوند و... جلوه‏ گر است.

درس نهم

رکوع و سجده

رکوع و سجده
انسان‌ها وقتی زیبایی و بزرگی را می‌بینند، در برابرش تعظیم کرده و آن را می‏ ستایند؛ حتی دیدن شیئی عظیم،‌ آن‏ها را به کرنش وا می‌دارد.
«رکوع» و «سجده» در شریعت اسلام
 رکوع و سجده دو رکن از ارکان نماز است. ‌خداوند، خالقِ بزرگی‌ها و زیبایی‌هاست. پس از آن که در دلمان خدا را قصد کردیم و خدا را به بزرگی یاد کردیم (الله اکبر)‌ و اولین سورۀ کتابش را خواندیم (سورۀ حمد) و نیز سورۀ‌ انتخابی را خواندیم، حال به رکوع می‌رویم. در شریعت اسلام، رکوع و سجده برای غیرخدا (پادشاهان،‌ بزرگان و...) حرام است. ‌بعضی برای ادعای احترام، تا رکوع خم می‌شوند؛ این کار، حرام است، چون دیگران مانند خودمان هستند؛ هر چه بزرگی و زیباییست، مخصوصِ خداست.
ماجرای دحیۀ کلبی، سفیر پیامبر (صلی الله و علیه و آله)
جوانی به‏نام «دحیۀ کلبی» نامۀ ‌پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را به کاخ امپراتور روم رساند. با آمدن امپراتور، همه در مقابل شاه تعظیم کرده و به سجده افتادند، اما دحیۀ کلبی ایستاد و در مقابل پادشاه خم نشد. از او پرسیدند: چرا تو به سجده نمی‌افتی؟!‌ گفت: من خداپرست و یکتاپرست هستم؛ فقط در پیشگاه خالق رکوع می‌کنم و به سجده می‌افتم.1
قرآن و نشانۀ رهروان راه پیامبر (صلی الله و علیه و آله)

قرآن کریم، نشانه‌های رهروانِ راه پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را اینگونه بیان می‌کند:  محمد رسول الله والذین معه اشدا على الکفار رحما بینهم تراهم رکعا سجدا ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ‏اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً﴾؛ یکی از نشانه‌های همراهان پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  این است بسیار رکوع و سجده می‌کنند و‌ در برابر خالق، کُرنش عجیبی دارند. قرآن کریم وقتی رزمندگان اسلام را توصیف می‌کند، دو ویژگی مهم آن‏ها را رکوع و سجودِ بسیار معرفی می‏کند.

نماز معصومان (علیهم السلام)

نماز معصومان (علیهم السلام)
نقل شده: امام صادق (علیه السلام)  ذکر رکوع و سجده را بیش از سی بار تکرار می‌فرمود.1 امام سجاد (علیه السلام)  نیز ذکر سجده را گاهی پانصد بار تکرار می‌کردند و اشک می‌ریختند.2 وقتی آیۀ: ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ﴾؛ نام پروردگار بزرگت را تسبیح کن، نازل شد، پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  دستور دادند مسلمان‌ها در رکوع این ذکر را بگویند: سبحان ربی العظیم و بحمده؛ پروردگارم را همراه با ستایش او تسبیح می‌گویم. یکی از اوصاف فرشتگان نیز این است که رکوع و سجود فراوانی دارند. سجده، اوج تذلل و خاکساریِ انسان است.
فلسفۀ دو سجده در کلام حضرت امیر (علیه السلام)
شخصی از امیرالمؤمنین (علیه السلام)  پرسید: فلسفۀ دو سجده چیست؟ فرمود: معنایش این است که ما از خاک آفریده شده‌ایم، به سمت خاک می‌رویم،‌ مجدداً از خاک زنده می‌شویم و‌ باز از خاک برمی‌خیزیم.3 در واقع، ما در هر نماز چند بار فرایند آغاز تا انجامِ کار خودمان را مرور می‌کنیم. در بین امامان (علیهم السلام)  امام سجاد (علیه السلام)  بسیار برای خداوند سجده می‏کردند؛ از این رو، به «سجّاد» یعنی بسیار سجده‏ کننده ملقب شدند. قرآن می‌فرماید: و لله یسجد من فى السموات و الأرض ﴿وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾؛4 همه، خداوند را سجده می‌کنند؛ یعنی همۀ هستی در مقابل خدا و خالقشان کرنش می‌کنند. مثل این که بگوییم این نقاشی دارد، نقاش خودش را ستایش می‌کند. به هر کجای هستی نگاه کنی، همه تسبیح‏ گویند.‌ حالا نوبت به ما که رسیده، می‌پرسیم: آقا نماز می‌خوانی؟ می‌گوید: فلسفۀ نماز چیست؟ زورش می‌آید پیشانی‏ اش را بر مُهر بگذارد و خدا را سجده کند! جلوی هر کس و ناکسی خم می‌شود و به خدا که می‌رسد، سرکشی می‌کند!
داستان رانده‏ شدن شیطان
 خداوند به همۀ فرشتگان و نیز به شیطانی که شش هزار سال سابقۀ عبادت داشت و نزد فرشتگان بود،‌ فرمود:‌ سجده کنید به آدم! همۀ فرشته‌ها سجده کردند، مگر ابلیس. ابلیس بعداً در جایی گفت: رازِ بدبخت شدن من همین بود که به خاطر غرور و تکبر حاضر نشدم سجده کنم. این آدم‌ها چرا این‏گونه هستند؟ به محض این‏که مقداری قوی می‏شوند یا ثروتمند می‏شوند یا موقعیت اجتماعی پیدا می‌کنند و یا نام و آوازه‌ای پیدا می‌کنند، دیگران را ذره پنداشته و خودشان را بزرگ می‌بینند؛ حتی نماز و دین‏داری را بی‌کلاسی می‏ پندارند.
فلسفۀ‌ نماز از زبان حضرت زهرا (علیها سلام)

حضرت زهرا (علیها سلام) ‌ دربارۀ فلسفۀ‌ نماز فرمود: فرض الله الایمان تطهیرا من الشرک و الصلوة تنزیها عن الکبر «فَرض اللّه الایمان تطهیراً مِنَ الشِرک وَالصَلوةَ تَنزیهاً عَنِ الکِبر»؛5 (خداوند ایمان را برای پاکیِ از شرک و نماز را برای پاک کردن انسان از تکبر، واجب کرده است). سجده، نشانۀ عبودیت انسان است و به‏ همین دلیل برای غیرخدا، حرام است.

سجده از دیدگاه قرآن و معصومان (علیهم السلام)

سجده از دیدگاه قرآن و معصومان (علیهم السلام)
خداوند متعال در قران کریم می‏فرماید: الم تر ان الله یسجد له من فی السماوات و من فی الارض ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ﴾.1 تعبیر «أَلَمْ تَرَی» 31 بار در قرآن آمده است؟ یعنی «آیا ندیدی؟» آیا خورشید، ماه، ستاره، کوه، درخت، ستاره،‌ پرنده و... را ندیدی که برای خدا سجده می‌کنند؟! آیا نمی‌خواهی سجده کنی؟
دربارۀ سجده‌های پیامبر، امیرالمؤمنین و سایر ائمه (علیهم السلام) ، روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است؛ برای مثال، زندانبانِ امام کاظم (علیه السلام)  می‌گوید: ایشان نماز عشا را که می‌خواند، تا اذان صبح، در حال سجده بود.2
خلیل‏ اللهی حضرت ابراهیم (علیه السلام)
مطابق روایت، یکی از رازهایی که خداوند متعال، حضرت ابراهیم (علیه السلام)  را برای خلیل ‏اللهی انتخاب فرمود، سجده‌های طولانی او بود.‌3 سلمان فارسی می‌گوید: اگر سجده نبود، من آرزوی مرگ می‌کردم.4 حضرت موسی (علیه السلام)  بعد از هر نماز، ابتدا سمت راست و سپس سمت چپ صورت را آن‏قدر به خاک می‌ گذاشت، تا ثابت کند بندۀ ‌و عبد خداست.5
شخصی می‌گوید: امام صادق (علیه السلام)  را دیدم که در حال سجده پانصد بار «سبحان الله» را تکرار فرمود.6 در قرآن آمده:  سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ﴿سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ﴾؛7 اثر سجده باید در پیشانی مؤمنان پیدا و آشکار باشد. در روایات آمده: سجده، کمر شیطان را شکسته و انسان را بهشتی می‏کند.8
شخصی خدمت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسید و گفت: من گناهان بسیاری مرتکب شده‏ام و خدمات کمی انجام دادم. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  به او فرمود: سجده‌ های خود را بیشتر کن، زیرا با سجده، گناهان مثل برگ درختان می‌ریزند.9

بهشت و سجدۀ طولانی
گروهی خدمت پیغمبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسیدند و ضمانت بهشت رفتن خود را از ایشان درخواست کردند. پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  به آنان فرمود: به شرط آن‏که با سجده‌های طولانی مرا کمک کنید.10
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  هم‏چنین در جمعۀ آخر ماه شعبان خطبه‌ای خواندند. یکی از فرازهای این خطبه این است: سجده‌ها و رکوع‌هایتان را طولانی کنید.11
پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  به یکی از یارانش فرمود: اگر می‌خواهی در روز قیامت، خداوند تو را با من محشور کند، سجده‏ات را در پیشگاه خدا طولانی کن.12

سجده بر تربت امام حسین (علیه السلام)

دربارۀ سجده بر تربت اباعبدالله (علیه السلام)  روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است. سجده بر تربت ابی‏ عبدالله (علیه السلام)  یادآور حماسه‌های کربلاست و انسان را با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا می‌کند. امام صادق (علیه السلام)  فرمودند: من جز بر قبر امام حسین سجده نمی‌کنم.13 ایشان در جایی دیگر فرمودند: سجده بر خاک حسین نورانیتی دارد که پرده‌ها و موانع را پاره می‌کند.14

قنوت و تسبیحات اربعه

پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  به ابوذر فرمودند: ای ابوذر! میدانی چه نمازی از همۀ نمازها بهتر است؟! نمازی که قنوتش طولانی باشد.1
«قنوت» چیست؟
 ما در قنوت دست‏ هایمان را به شکل فقیران و مستمندان بالا می ‏آوریم؛ بنابراین، قنوت، نشان‏ دهندۀ فقر و نیاز است. قرآن می‌فرماید: یا ایها النّاس انتم الفقراء الى اللّه ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ﴾؛2 ای انسان‌ها! همه شما نیازمند خدا هستید. باید به در خانۀ ‌خدا بروید، دست نیاز بلند کنید.
یکی از جاهایی که در نماز می‌توان به زبان مادری سخن گفت، قنوت است؛ یعنی فارس‌ها به فارسی، ترک‌ها به ترکی، فرانسوی‌ها به فرانسوی و... . البته با توجه به این که این در مسئله، اقوالِ گوناگونی وجود دارد، هر کس باید به مرجع تقلید خود رجوع کند.
بهترین دعای قنوت در قرآن

امروزه بیشتر این دعا در قنوت خوانده می‏شود: ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ﴾؛3 خدایا، ما هم دنیای خوب می‌خواهیم و هم آخرت خوب. در آیۀ قبل از این دعای معروف آمده: ﴿فَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا﴾؛ بعضی از مردم فقط دنبال دنیا هستند. خداوند در برابر چنین انسان‏هایی، به معرفی کسانی می‏پردازند که هم طالب دنیایند و هم طالب آخرت و خدا هم فرمود که اگر بخواهید، من دعای شما را اجابت می‏کنم.

سخن امام صادق (علیه السلام) دربارۀ قنوت

سخن امام صادق (علیه السلام)  دربارۀ قنوت
 امام صادق (علیه السلام)  فرمودند: «اگر می‌توانید، در قنوت گریه کنید و اگر در قنوت به گریه افتادید، برای من دعا کنید». بهترین دعا در قنوت، همین دعاهایی است که در قرآن آمده است. در قرآن 160 دعا وجود دارد. همان چیزهایی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) ، حضرت مریم (علیها سلام)  و صالحان از خدا خواسته‌اند، بخواهیم. کتاب‌هایی نیز در این زمینه با نام «دعاهای قرآن» چاپ شده‏اند. شایسته است، این دعاها را حفظ کنیم و در قنوت نمازمان بخوانیم. بعد از دعاهای قرآنی، دعاهای پیامبر و ائمه (علیهم السلام)  بهترین دعا برای قنوت هستند. بعضی از این دعاها در کتاب شریف مفاتیح‏ الجنان آمده است.
دعای امام رضا (علیه السلام)  در قنوت

امام رضا (علیه السلام)  در قنوت این دعا را می‌خواندند: رب اغفر و ارحم و تجاوز عما تعلم انک انت الاعزّ الاجلّ الاکرم «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَعَزُّ الاَجَلُّ الاَکْرَمُ». این دعای کوتاه بسیار عمیق و پرمحتواست.

بحث فقهی «قنوت»

بحث فقهی «قنوت»
خواندنِ قنوت، مستحب است؛ یعنی اگر نمازگزار قنوت نخواند، نمازش درست است؛ البته بسیار بر خواندن قنوت تاکید شده است. قنوت به معنای فروتنی، افتادگی و خاکساری است. در قرآن آمده: ﴿قولوا لله قانتین﴾؛ یعنی در پیشگاه خدا، فروتنانه حضور پیدا کنید. واژه‏های «قانتین» و «قانتات» که در قرآن آمده، به‏ معنای مردانِ متواضع و زنانِ متواضع است.
آداب قنوت
در قنوت، بعضی دست‏هایشان را پایین می‏گیرند و ‌بعضی بالا؛ برخی دستانشان به هم چسبیده‌اند، و بعضی از هم فاصله دارد و... .
اما آداب بالاگرفتن دست‏ها این‏گونه است: انگشتان دست بسته،‌ انگشت‌های شست باز، دست‌ها به هم چسبیده، کف دست‌ها به سمت آسمان (نه به سمت صورت) و ارتفاع هم باید به اندازه‌ای باشد که ما با چشم، کف دست را ببینیم؛ یعنی مقابل صورت باشد.
قنوت‌هایمان را طولانی کنیم؛ به‏ خصوص در ماه‏هایی مثل ماه رمضان. این فرصت، فرصت گران‏بهایی است. آن‏قدر وقت نماز طلایی و گران‏بهاست که خداوند فرشتگان را می‌فرستد تا دور نمازگزار طواف کنند؛ هم‏چنین فرشتگانی را می‌فرستد این‏طرف و آن‏طرف نمازگزار بنشینند تا اگر چیزی از خداوند خواست، آن را به آسمان و نزد خدا ببرند. ما در قیامت بسیار حسرت خواهیم خورد، چراکه از این فرصت‏ها استفاده نکردیم؛ مثل این‏که ما را به بانک مرکزی ببرند و درِ گاوصندوق‌ها را باز کنند و بگویند: این پنجاه تومانی است، این صد تومانی است، این ربع سکه است، این نیم سکه است، ‌این سکه کامل است؛ هر چه می‌خواهی بردار! اما ما زمان را با شوخی و بازی از دست بدهیم.
تسبیحات اربعه
«تسبیحات اربعه» یعنی تسبیحات چهارگانه، چراکه در رکعت‏های سوم و چهارم، چهار ذکر وجود دارد: «سبحان الله»، «الحمدلله»، «لا إله إلا الله» و «الله أکبر». در روایات آمده: در عرش خدا چهار ضلعی‏ ای شبیه کعبه وجود دارد که یک ضلع آن «سبحان الله»، دیگری  «الحمدلله»، ضلع دیگر آن «لا إله إلا الله» و ضلع چهارم آن «الله اکبر» است.1
معنای تسبیحات اربعه

همۀ عصارۀ معارف انبیا (علیهم السلام)  در چهار فراز تسبیحات اربعه گنجانده شده است. «سبحان الله» یعنی خداوند نقصی ندارد و همۀ مشکلات از انسان‌ها ناشی می‏شود. «سبحان ربی العظیم و بحمده» یعنی من معتقدم خداوند نقص ندارد. هر چه مشکل و نقص در جهان است در برنامه‏ ریزی و عملکرد ماست. اگر بچه‏ا ی ناقص به دنیا آمده، حتماً‌ در مسائل آمیزشی کوتاهی کرده‌ایم و یا مسائل بهداشتی مراعات نکردیم؛ مثلاً شراب خورده و بعد نزدیکی کرده و این بچه ناقص‏ العقل به دنیا آمده است. یا اگر با ماشین تصادف کردیم، به این دلیل است که بدون گواهی‏نامه رانندگی کردی. یا دلیل مسموم شدن، پرخوری است و دلیل ورشکست شدن، برنامه‌ریزی و عملکرد اشتباه است. خداوند نقصی ندارد؛‌ نقص‌هایمان را باید در زمین دنبال کنیم؛ نقص‌ها برای مدیران و برنامه‏ ریزان و به طور کلی، برای انسان‌هاست. خدا به غیر از مهربانی برای بندگانش چیزی ندارد. خدا چه ظلمی می‌کند؟! او نیازی به ظلم ندارد. خدا نیاز ندارد کم بگذارد. او غیر از زیبایی، رحمت و مهرورزی کار دیگری نمی‌کند.

نماز؛ تصحیح‏ کنندۀ افکار و رفتار

نماز؛ تصحیح‏ کنندۀ افکار و رفتار
در هر نماز ‌فکر، رفتار، عواطف  را اصلاح می‏ کنیم. عامل بدی‌ها و شکست‌ها خودم هستم و به خدا هیچ ارتباطی ندارد؛ از همین روست که می‏گوییم: ﴿سبحان الله فَقِنا عذاب النار﴾.1 عبارت «سبحان الله» بسیار در قرآن آمده و بیشترین دستور خداوند به پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  «سبّحه» است. هفت سوره در قرآن با تسبیح شروع می‌شود.
نکات کاربردی
مستحب است مسلمانان هنگام خوابیدن، قرآن بخوانند. اما متأسفانه امروزه افراد کمی هنگام خواب، قرآن می‌خواند. کمتر  پدر و مادری به بچه‌ها می ‏گویند: عزیزانم! بروید قرآن‌هایتان را بخوانید، بعد بخوابید. صدها حدیث به دست ما رسیده است که وقت خواب، قرآن بخوانید. هنگامی که می‌خوابیم، شیاطین و فرشته‌ها به سراغ ما می‏ آیند. در روایات آمده: اگر می‌خواهید شیاطین در خواب به سراغ شما نیایند، با وضو بخوابید و پیش از خواب، قرآن بخوانید. خواندن آیة الکرسی،‌ «آمَن الرسول...»، چهار قل و سوره‌هایی که با تسبیحِ خداوند شروع می‌شوند، برای هنگام خواب سفارش شده‏ اند. کوچک‏ترین سوره که با تسبیح شروع می‌شود، سورۀ «الاعلی» است. از همین امشب تصمیم بگیریم این سوره را هنگام خواب بخوانیم. 

مراد از «اَشْهَدُ» چیست؟

مراد از «اَشْهَدُ» چیست؟
معانی «اَشْهَدُ»
ما در تشهد دوباره اعتقادات خود را بیان می‏کنیم و به آن گواهی و شهادت می‏دهیم. وسوسه‏ گران همیشه در صدد این هستند که اعتقادات ما را سست کنند. ما در مقابل آن‏ها باید پی در پی اعتقادات خود را به صورت علنی بیان کنیم: ای اطرافیان من، ای موافقان، ای مخالفان! بدانید که عقیدۀ من این است. بنابراین، «اشهد» در اذان و تشهد، معناهای گوناگونی دارند؛ مثلاً در اذان، بیشتر مسئله تبلیغ جلوه‏ گری دارد و در تشهد، بیشتر تلقین و تثبیت اعتقادات، مراد است. همۀ‌ نماز، خداگرایی، خداپرستی و یکتاپرستی است و ما در تشهد به این گواهی می‌دهیم.
پاداش وصیت‏نامه
روایات بسیاری، ما را به نوشتن وصیت‏نامه توصیه کردند. در روایات آمده: کسی که وصیت‏نامه می‌نویسد، پاداشِ شهید را به دست می‏ آورد. در وصیت‏نامه به اعتقاداتمان اشاره می‏کنیم. ابتدا از خدا و یکتایی او شروع می‏کنم. اولین شعاری که در اسلام به سر زبان‌ها افتاد، این عبارت بود:

قولوا لا اله الله تفلحوا

﴿قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا﴾؛ (ای انسان‌ها! بگویید «لا اله الا الله» تا رستگار شوید). عرب به دانه‌ای که در دل زمین کاشته می‌شود و آن دانه وقتی در شرایط مناسب قرار می‌گیرد، جوانه می‌زند و سنگ‌ها را از مسیر راه خودش کنار می‌زند و خاک را می‌شکافد و به فضای باز می‌آید، «فلح»می‏گوید؛ یعنی راحت و رستگار شد. انسان هم اگر بخواهد از این جهان مادی رها شده و وارد فضای لایتناهیِ معنوی، شود باید موحد و یکتاپرست شود. بعد از شهادت و گواهی به یکتاییِ خداوند متعال، باید به رسالت پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله) ، معاد، صراط، میزان، قیامت و... گواهی دهیم. در تشهد نیز به ما اعتقادات خود اشاره می‏کنیم.

جایگاه واژۀ «عبد» در قرآن

جایگاه واژۀ «عبد» در قرآن
 مقام «عبد» و بندگی در قرآن، بالاترین مقام است. ما یکی از چیزهایی که در تشهد به آن گواهی می‏دهیم، «عبد بودن» پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  است. وقتی می‌خواهیم به کسی ترحم کنیم، می‌گوییم: به بندۀ خدا کمکی کنیم! اما خداوند متعال به انسانی که به درجۀ بالایی رسیده و او را برای معراج انتخاب کرده، لقب «عبد» عطا فرموده است: ﴿(سبحان الذى اسرى بعبده لیلا من المسجد الحرام الى المسجد الاقصى﴾.1
اهمیت بندگی در حدیث قدسی
در حدیث قدسی آمده: عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی عَبْدِی‌ أَطِعْنِی‌ حَتَّی أَجْعَلْکَ مِثْلِی‌؛2 بندۀ من، از من اطاعت کن تا تو را همچون خودم قرار دهم؛ من اراده می‌کنم، نیست هست می‌شود، تو هم می‌توانی در سایۀ بندگی به این مقام برسی.
جایگاه «توسل»
معصومان (علیهم السلام)  بالاترین افتخارشان این بود که بندگان خدا بوده‌اند. گروه‏هایی که به شیعیان دربارۀ «توسل» خرده می‏ گیرند و چه بسا به عمد این اشتباه را می‌کنند، نمی‌دانند که شیعه از نظر توحید در قلّه قرار دارد. همۀ‌ احترام شیعه برای امام حسین (علیه السلام)  این است که او عبد خداست و همۀ هستی ‏اش را در راه توحید داد. حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)  شب عاشورا تا صبح با خدا راز و نیاز می‌کرد و روز عاشورا در مقابل تیرهای دشمن، نماز جماعت خواند. ما این امام حسین (علیه السلام)  را در پیشگاه خدا واسطه قرار می‌دهیم. خود خدا به ما فرمان داده: یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیلة یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ؛3 ای کسانی که ایمان آورده‌اید! برای نزدیک شدن به خدا، به وسیله و ابزاری متمسک شوید.
 از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  پرسیدند: منظور از «وسیله»ای که در آیۀ آمده، چیست؟ ایشان فرمودند: مراد از «وسیله» قرآن، من، علی، فاطمه، حسن و حسین است.
حضرت عیسی (علیه السلام)  چگونه خود را معرفی کرد؟
 عیسی مسیح (علیه السلام)  وقتی در گهواره به سخن آمد، گفت: قال إنی عبد الله آتانی الکتاب وجعلنی نبیا ﴿قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا﴾؛4 همانا من بندۀ خدایم، که مرا کتاب داده و پیغمبرم قرار داده است.

بنابراین، افتخار کنیم به این‏که بندۀ خدا هستیم. در تشهد آمده: گواهی می‌دهم که محمد، بنده و فرستادۀ‌ خداست.

اهمیّت «صلوات»

اهمیّت «صلوات»
تشهد با «صلوات» پایان می‏ پذیرد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما ﴿إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا﴾؛1 خدا و فرشته‌ها بر پیامبر درود می‌فرستند. ای مردان و زنان باایمان! شما هم بر پیامبر صلوات بفرستید و تسلیم پیامبر باشید.
مطابق روایت، در روز قیامت چیزی جز «لا إله إلّا اللّه» و ذکر صلوات وزنِ اعمال صالح را سنگین‏تر نمی‏کند، چراکه راه نجات، حیات و تحول ما در پیامبر و اهل‏بیت (علیهم السلام)  است. از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  روایت شده: صلوات ابتر بر من نفرستید! گفتند: صلوات ابتر یا ناقص یعنی چه؟ فرمود: آن صلواتی که به من درود بفرستید اما «آل» را به زبان جاری نکنید؛ یعنی بگویید: «اللهم صلی علی محمد و سلم». صلوات کاملی که پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  یاد دادند و در کتب معتبر اهل‏ سنت مثل صحیح بخاری آمده، این است: «اللهم صلی علی محمد و آل محمد». متأسفانه به ناروا کلمۀ «آل» را از صلوات برداشتند.
صلوات، شعاری است که پیوند امت و رهبر را محکم می‌کند. خدا حجاج بن یوسف ثقفی را لعنت کند! او اولین کسی است که در مسجد الحرام، صلواتِ بلند را ممنوع کرد. او می‌گفت: در دلتان صلوات بفرستید، و با این کار جلوی تعظیم شعائر را گرفت.
آخرین فراز نماز
آخرین فراز نماز «سلام» است. در فراز «سلام»، دو سلامِ مستحب و یک سلام واجب وجود دارد؛ سلام اول به پیامبری است که هدایت ما مرهونِ زحمات اوست: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ‏اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه»؛ سلام و رحمت و برکات خدا بر تو ای پیامبر! سپس به خودمان، نمازگزاران، مؤمنان و... سلام می‏دهیم: «السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلى‏ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِین»؛ سلام بر ما و بندگان صالح خدا! و سلام سوم به همۀ انسان‌ها، فرشته‌ها و جنیان و کسانی است که خدا را بندگی می‌کنند: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه»‏.
«سلام» چیست؟
 «سلام» یکی از اسم‌های خداست. همچنین به بهشت «دار السلام» گفته می‏شود. امام صادق (علیه السلام)  فرمود: ان ابخل الناس من بخل بالسلام «وَ إنَّ أبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلامِ؛2 بخیل‏ ترینِ مردم کسی است که از سلام‏ کردن دریغ می‌کند. وقتی سلام می‌کنیم، یعنی ما در صلح و صفا هستیم و جنگ را نمی‌پسندیم. وقتی سلام می‌کنیم، یعنی خوش‏بختی، سلامت و عزت شما را می‌خواهیم.