درس نهم

رکوع و سجده

رکوع و سجده
انسان‌ها وقتی زیبایی و بزرگی را می‌بینند، در برابرش تعظیم کرده و آن را می‏ ستایند؛ حتی دیدن شیئی عظیم،‌ آن‏ها را به کرنش وا می‌دارد.
«رکوع» و «سجده» در شریعت اسلام
 رکوع و سجده دو رکن از ارکان نماز است. ‌خداوند، خالقِ بزرگی‌ها و زیبایی‌هاست. پس از آن که در دلمان خدا را قصد کردیم و خدا را به بزرگی یاد کردیم (الله اکبر)‌ و اولین سورۀ کتابش را خواندیم (سورۀ حمد) و نیز سورۀ‌ انتخابی را خواندیم، حال به رکوع می‌رویم. در شریعت اسلام، رکوع و سجده برای غیرخدا (پادشاهان،‌ بزرگان و...) حرام است. ‌بعضی برای ادعای احترام، تا رکوع خم می‌شوند؛ این کار، حرام است، چون دیگران مانند خودمان هستند؛ هر چه بزرگی و زیباییست، مخصوصِ خداست.
ماجرای دحیۀ کلبی، سفیر پیامبر (صلی الله و علیه و آله)
جوانی به‏نام «دحیۀ کلبی» نامۀ ‌پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را به کاخ امپراتور روم رساند. با آمدن امپراتور، همه در مقابل شاه تعظیم کرده و به سجده افتادند، اما دحیۀ کلبی ایستاد و در مقابل پادشاه خم نشد. از او پرسیدند: چرا تو به سجده نمی‌افتی؟!‌ گفت: من خداپرست و یکتاپرست هستم؛ فقط در پیشگاه خالق رکوع می‌کنم و به سجده می‌افتم.1
قرآن و نشانۀ رهروان راه پیامبر (صلی الله و علیه و آله)

قرآن کریم، نشانه‌های رهروانِ راه پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  را اینگونه بیان می‌کند:  محمد رسول الله والذین معه اشدا على الکفار رحما بینهم تراهم رکعا سجدا ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ‏اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً﴾؛ یکی از نشانه‌های همراهان پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  این است بسیار رکوع و سجده می‌کنند و‌ در برابر خالق، کُرنش عجیبی دارند. قرآن کریم وقتی رزمندگان اسلام را توصیف می‌کند، دو ویژگی مهم آن‏ها را رکوع و سجودِ بسیار معرفی می‏کند.

نماز معصومان (علیهم السلام)

نماز معصومان (علیهم السلام)
نقل شده: امام صادق (علیه السلام)  ذکر رکوع و سجده را بیش از سی بار تکرار می‌فرمود.1 امام سجاد (علیه السلام)  نیز ذکر سجده را گاهی پانصد بار تکرار می‌کردند و اشک می‌ریختند.2 وقتی آیۀ: ﴿فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ﴾؛ نام پروردگار بزرگت را تسبیح کن، نازل شد، پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  دستور دادند مسلمان‌ها در رکوع این ذکر را بگویند: سبحان ربی العظیم و بحمده؛ پروردگارم را همراه با ستایش او تسبیح می‌گویم. یکی از اوصاف فرشتگان نیز این است که رکوع و سجود فراوانی دارند. سجده، اوج تذلل و خاکساریِ انسان است.
فلسفۀ دو سجده در کلام حضرت امیر (علیه السلام)
شخصی از امیرالمؤمنین (علیه السلام)  پرسید: فلسفۀ دو سجده چیست؟ فرمود: معنایش این است که ما از خاک آفریده شده‌ایم، به سمت خاک می‌رویم،‌ مجدداً از خاک زنده می‌شویم و‌ باز از خاک برمی‌خیزیم.3 در واقع، ما در هر نماز چند بار فرایند آغاز تا انجامِ کار خودمان را مرور می‌کنیم. در بین امامان (علیهم السلام)  امام سجاد (علیه السلام)  بسیار برای خداوند سجده می‏کردند؛ از این رو، به «سجّاد» یعنی بسیار سجده‏ کننده ملقب شدند. قرآن می‌فرماید: و لله یسجد من فى السموات و الأرض ﴿وَ لِلّهِ یَسْجُدُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾؛4 همه، خداوند را سجده می‌کنند؛ یعنی همۀ هستی در مقابل خدا و خالقشان کرنش می‌کنند. مثل این که بگوییم این نقاشی دارد، نقاش خودش را ستایش می‌کند. به هر کجای هستی نگاه کنی، همه تسبیح‏ گویند.‌ حالا نوبت به ما که رسیده، می‌پرسیم: آقا نماز می‌خوانی؟ می‌گوید: فلسفۀ نماز چیست؟ زورش می‌آید پیشانی‏ اش را بر مُهر بگذارد و خدا را سجده کند! جلوی هر کس و ناکسی خم می‌شود و به خدا که می‌رسد، سرکشی می‌کند!
داستان رانده‏ شدن شیطان
 خداوند به همۀ فرشتگان و نیز به شیطانی که شش هزار سال سابقۀ عبادت داشت و نزد فرشتگان بود،‌ فرمود:‌ سجده کنید به آدم! همۀ فرشته‌ها سجده کردند، مگر ابلیس. ابلیس بعداً در جایی گفت: رازِ بدبخت شدن من همین بود که به خاطر غرور و تکبر حاضر نشدم سجده کنم. این آدم‌ها چرا این‏گونه هستند؟ به محض این‏که مقداری قوی می‏شوند یا ثروتمند می‏شوند یا موقعیت اجتماعی پیدا می‌کنند و یا نام و آوازه‌ای پیدا می‌کنند، دیگران را ذره پنداشته و خودشان را بزرگ می‌بینند؛ حتی نماز و دین‏داری را بی‌کلاسی می‏ پندارند.
فلسفۀ‌ نماز از زبان حضرت زهرا (علیها سلام)

حضرت زهرا (علیها سلام) ‌ دربارۀ فلسفۀ‌ نماز فرمود: فرض الله الایمان تطهیرا من الشرک و الصلوة تنزیها عن الکبر «فَرض اللّه الایمان تطهیراً مِنَ الشِرک وَالصَلوةَ تَنزیهاً عَنِ الکِبر»؛5 (خداوند ایمان را برای پاکیِ از شرک و نماز را برای پاک کردن انسان از تکبر، واجب کرده است). سجده، نشانۀ عبودیت انسان است و به‏ همین دلیل برای غیرخدا، حرام است.

سجده از دیدگاه قرآن و معصومان (علیهم السلام)

سجده از دیدگاه قرآن و معصومان (علیهم السلام)
خداوند متعال در قران کریم می‏فرماید: الم تر ان الله یسجد له من فی السماوات و من فی الارض ﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ﴾.1 تعبیر «أَلَمْ تَرَی» 31 بار در قرآن آمده است؟ یعنی «آیا ندیدی؟» آیا خورشید، ماه، ستاره، کوه، درخت، ستاره،‌ پرنده و... را ندیدی که برای خدا سجده می‌کنند؟! آیا نمی‌خواهی سجده کنی؟
دربارۀ سجده‌های پیامبر، امیرالمؤمنین و سایر ائمه (علیهم السلام) ، روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است؛ برای مثال، زندانبانِ امام کاظم (علیه السلام)  می‌گوید: ایشان نماز عشا را که می‌خواند، تا اذان صبح، در حال سجده بود.2
خلیل‏ اللهی حضرت ابراهیم (علیه السلام)
مطابق روایت، یکی از رازهایی که خداوند متعال، حضرت ابراهیم (علیه السلام)  را برای خلیل ‏اللهی انتخاب فرمود، سجده‌های طولانی او بود.‌3 سلمان فارسی می‌گوید: اگر سجده نبود، من آرزوی مرگ می‌کردم.4 حضرت موسی (علیه السلام)  بعد از هر نماز، ابتدا سمت راست و سپس سمت چپ صورت را آن‏قدر به خاک می‌ گذاشت، تا ثابت کند بندۀ ‌و عبد خداست.5
شخصی می‌گوید: امام صادق (علیه السلام)  را دیدم که در حال سجده پانصد بار «سبحان الله» را تکرار فرمود.6 در قرآن آمده:  سیماهم فی وجوههم من اثر السجود ﴿سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ﴾؛7 اثر سجده باید در پیشانی مؤمنان پیدا و آشکار باشد. در روایات آمده: سجده، کمر شیطان را شکسته و انسان را بهشتی می‏کند.8
شخصی خدمت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسید و گفت: من گناهان بسیاری مرتکب شده‏ام و خدمات کمی انجام دادم. پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  به او فرمود: سجده‌ های خود را بیشتر کن، زیرا با سجده، گناهان مثل برگ درختان می‌ریزند.9

بهشت و سجدۀ طولانی
گروهی خدمت پیغمبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  رسیدند و ضمانت بهشت رفتن خود را از ایشان درخواست کردند. پیغمبر (صلی الله و علیه و آله)  به آنان فرمود: به شرط آن‏که با سجده‌های طولانی مرا کمک کنید.10
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  هم‏چنین در جمعۀ آخر ماه شعبان خطبه‌ای خواندند. یکی از فرازهای این خطبه این است: سجده‌ها و رکوع‌هایتان را طولانی کنید.11
پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  به یکی از یارانش فرمود: اگر می‌خواهی در روز قیامت، خداوند تو را با من محشور کند، سجده‏ات را در پیشگاه خدا طولانی کن.12

سجده بر تربت امام حسین (علیه السلام)

دربارۀ سجده بر تربت اباعبدالله (علیه السلام)  روایات بسیاری به‏ دست ما رسیده است. سجده بر تربت ابی‏ عبدالله (علیه السلام)  یادآور حماسه‌های کربلاست و انسان را با فرهنگ جهاد و شهادت آشنا می‌کند. امام صادق (علیه السلام)  فرمودند: من جز بر قبر امام حسین سجده نمی‌کنم.13 ایشان در جایی دیگر فرمودند: سجده بر خاک حسین نورانیتی دارد که پرده‌ها و موانع را پاره می‌کند.14

قنوت و تسبیحات اربعه

پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  به ابوذر فرمودند: ای ابوذر! میدانی چه نمازی از همۀ نمازها بهتر است؟! نمازی که قنوتش طولانی باشد.1
«قنوت» چیست؟
 ما در قنوت دست‏ هایمان را به شکل فقیران و مستمندان بالا می ‏آوریم؛ بنابراین، قنوت، نشان‏ دهندۀ فقر و نیاز است. قرآن می‌فرماید: یا ایها النّاس انتم الفقراء الى اللّه ﴿یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ﴾؛2 ای انسان‌ها! همه شما نیازمند خدا هستید. باید به در خانۀ ‌خدا بروید، دست نیاز بلند کنید.
یکی از جاهایی که در نماز می‌توان به زبان مادری سخن گفت، قنوت است؛ یعنی فارس‌ها به فارسی، ترک‌ها به ترکی، فرانسوی‌ها به فرانسوی و... . البته با توجه به این که این در مسئله، اقوالِ گوناگونی وجود دارد، هر کس باید به مرجع تقلید خود رجوع کند.
بهترین دعای قنوت در قرآن

امروزه بیشتر این دعا در قنوت خوانده می‏شود: ﴿رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ﴾؛3 خدایا، ما هم دنیای خوب می‌خواهیم و هم آخرت خوب. در آیۀ قبل از این دعای معروف آمده: ﴿فَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا﴾؛ بعضی از مردم فقط دنبال دنیا هستند. خداوند در برابر چنین انسان‏هایی، به معرفی کسانی می‏پردازند که هم طالب دنیایند و هم طالب آخرت و خدا هم فرمود که اگر بخواهید، من دعای شما را اجابت می‏کنم.

سخن امام صادق (علیه السلام) دربارۀ قنوت

سخن امام صادق (علیه السلام)  دربارۀ قنوت
 امام صادق (علیه السلام)  فرمودند: «اگر می‌توانید، در قنوت گریه کنید و اگر در قنوت به گریه افتادید، برای من دعا کنید». بهترین دعا در قنوت، همین دعاهایی است که در قرآن آمده است. در قرآن 160 دعا وجود دارد. همان چیزهایی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) ، حضرت مریم (علیها سلام)  و صالحان از خدا خواسته‌اند، بخواهیم. کتاب‌هایی نیز در این زمینه با نام «دعاهای قرآن» چاپ شده‏اند. شایسته است، این دعاها را حفظ کنیم و در قنوت نمازمان بخوانیم. بعد از دعاهای قرآنی، دعاهای پیامبر و ائمه (علیهم السلام)  بهترین دعا برای قنوت هستند. بعضی از این دعاها در کتاب شریف مفاتیح‏ الجنان آمده است.
دعای امام رضا (علیه السلام)  در قنوت

امام رضا (علیه السلام)  در قنوت این دعا را می‌خواندند: رب اغفر و ارحم و تجاوز عما تعلم انک انت الاعزّ الاجلّ الاکرم «رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَعَزُّ الاَجَلُّ الاَکْرَمُ». این دعای کوتاه بسیار عمیق و پرمحتواست.

بحث فقهی «قنوت»

بحث فقهی «قنوت»
خواندنِ قنوت، مستحب است؛ یعنی اگر نمازگزار قنوت نخواند، نمازش درست است؛ البته بسیار بر خواندن قنوت تاکید شده است. قنوت به معنای فروتنی، افتادگی و خاکساری است. در قرآن آمده: ﴿قولوا لله قانتین﴾؛ یعنی در پیشگاه خدا، فروتنانه حضور پیدا کنید. واژه‏های «قانتین» و «قانتات» که در قرآن آمده، به‏ معنای مردانِ متواضع و زنانِ متواضع است.
آداب قنوت
در قنوت، بعضی دست‏هایشان را پایین می‏گیرند و ‌بعضی بالا؛ برخی دستانشان به هم چسبیده‌اند، و بعضی از هم فاصله دارد و... .
اما آداب بالاگرفتن دست‏ها این‏گونه است: انگشتان دست بسته،‌ انگشت‌های شست باز، دست‌ها به هم چسبیده، کف دست‌ها به سمت آسمان (نه به سمت صورت) و ارتفاع هم باید به اندازه‌ای باشد که ما با چشم، کف دست را ببینیم؛ یعنی مقابل صورت باشد.
قنوت‌هایمان را طولانی کنیم؛ به‏ خصوص در ماه‏هایی مثل ماه رمضان. این فرصت، فرصت گران‏بهایی است. آن‏قدر وقت نماز طلایی و گران‏بهاست که خداوند فرشتگان را می‌فرستد تا دور نمازگزار طواف کنند؛ هم‏چنین فرشتگانی را می‌فرستد این‏طرف و آن‏طرف نمازگزار بنشینند تا اگر چیزی از خداوند خواست، آن را به آسمان و نزد خدا ببرند. ما در قیامت بسیار حسرت خواهیم خورد، چراکه از این فرصت‏ها استفاده نکردیم؛ مثل این‏که ما را به بانک مرکزی ببرند و درِ گاوصندوق‌ها را باز کنند و بگویند: این پنجاه تومانی است، این صد تومانی است، این ربع سکه است، این نیم سکه است، ‌این سکه کامل است؛ هر چه می‌خواهی بردار! اما ما زمان را با شوخی و بازی از دست بدهیم.
تسبیحات اربعه
«تسبیحات اربعه» یعنی تسبیحات چهارگانه، چراکه در رکعت‏های سوم و چهارم، چهار ذکر وجود دارد: «سبحان الله»، «الحمدلله»، «لا إله إلا الله» و «الله أکبر». در روایات آمده: در عرش خدا چهار ضلعی‏ ای شبیه کعبه وجود دارد که یک ضلع آن «سبحان الله»، دیگری  «الحمدلله»، ضلع دیگر آن «لا إله إلا الله» و ضلع چهارم آن «الله اکبر» است.1
معنای تسبیحات اربعه

همۀ عصارۀ معارف انبیا (علیهم السلام)  در چهار فراز تسبیحات اربعه گنجانده شده است. «سبحان الله» یعنی خداوند نقصی ندارد و همۀ مشکلات از انسان‌ها ناشی می‏شود. «سبحان ربی العظیم و بحمده» یعنی من معتقدم خداوند نقص ندارد. هر چه مشکل و نقص در جهان است در برنامه‏ ریزی و عملکرد ماست. اگر بچه‏ا ی ناقص به دنیا آمده، حتماً‌ در مسائل آمیزشی کوتاهی کرده‌ایم و یا مسائل بهداشتی مراعات نکردیم؛ مثلاً شراب خورده و بعد نزدیکی کرده و این بچه ناقص‏ العقل به دنیا آمده است. یا اگر با ماشین تصادف کردیم، به این دلیل است که بدون گواهی‏نامه رانندگی کردی. یا دلیل مسموم شدن، پرخوری است و دلیل ورشکست شدن، برنامه‌ریزی و عملکرد اشتباه است. خداوند نقصی ندارد؛‌ نقص‌هایمان را باید در زمین دنبال کنیم؛ نقص‌ها برای مدیران و برنامه‏ ریزان و به طور کلی، برای انسان‌هاست. خدا به غیر از مهربانی برای بندگانش چیزی ندارد. خدا چه ظلمی می‌کند؟! او نیازی به ظلم ندارد. خدا نیاز ندارد کم بگذارد. او غیر از زیبایی، رحمت و مهرورزی کار دیگری نمی‌کند.

نماز؛ تصحیح‏ کنندۀ افکار و رفتار

نماز؛ تصحیح‏ کنندۀ افکار و رفتار
در هر نماز ‌فکر، رفتار، عواطف  را اصلاح می‏ کنیم. عامل بدی‌ها و شکست‌ها خودم هستم و به خدا هیچ ارتباطی ندارد؛ از همین روست که می‏گوییم: ﴿سبحان الله فَقِنا عذاب النار﴾.1 عبارت «سبحان الله» بسیار در قرآن آمده و بیشترین دستور خداوند به پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  «سبّحه» است. هفت سوره در قرآن با تسبیح شروع می‌شود.
نکات کاربردی
مستحب است مسلمانان هنگام خوابیدن، قرآن بخوانند. اما متأسفانه امروزه افراد کمی هنگام خواب، قرآن می‌خواند. کمتر  پدر و مادری به بچه‌ها می ‏گویند: عزیزانم! بروید قرآن‌هایتان را بخوانید، بعد بخوابید. صدها حدیث به دست ما رسیده است که وقت خواب، قرآن بخوانید. هنگامی که می‌خوابیم، شیاطین و فرشته‌ها به سراغ ما می‏ آیند. در روایات آمده: اگر می‌خواهید شیاطین در خواب به سراغ شما نیایند، با وضو بخوابید و پیش از خواب، قرآن بخوانید. خواندن آیة الکرسی،‌ «آمَن الرسول...»، چهار قل و سوره‌هایی که با تسبیحِ خداوند شروع می‌شوند، برای هنگام خواب سفارش شده‏ اند. کوچک‏ترین سوره که با تسبیح شروع می‌شود، سورۀ «الاعلی» است. از همین امشب تصمیم بگیریم این سوره را هنگام خواب بخوانیم. 

مراد از «اَشْهَدُ» چیست؟

مراد از «اَشْهَدُ» چیست؟
معانی «اَشْهَدُ»
ما در تشهد دوباره اعتقادات خود را بیان می‏کنیم و به آن گواهی و شهادت می‏دهیم. وسوسه‏ گران همیشه در صدد این هستند که اعتقادات ما را سست کنند. ما در مقابل آن‏ها باید پی در پی اعتقادات خود را به صورت علنی بیان کنیم: ای اطرافیان من، ای موافقان، ای مخالفان! بدانید که عقیدۀ من این است. بنابراین، «اشهد» در اذان و تشهد، معناهای گوناگونی دارند؛ مثلاً در اذان، بیشتر مسئله تبلیغ جلوه‏ گری دارد و در تشهد، بیشتر تلقین و تثبیت اعتقادات، مراد است. همۀ‌ نماز، خداگرایی، خداپرستی و یکتاپرستی است و ما در تشهد به این گواهی می‌دهیم.
پاداش وصیت‏نامه
روایات بسیاری، ما را به نوشتن وصیت‏نامه توصیه کردند. در روایات آمده: کسی که وصیت‏نامه می‌نویسد، پاداشِ شهید را به دست می‏ آورد. در وصیت‏نامه به اعتقاداتمان اشاره می‏کنیم. ابتدا از خدا و یکتایی او شروع می‏کنم. اولین شعاری که در اسلام به سر زبان‌ها افتاد، این عبارت بود:

قولوا لا اله الله تفلحوا

﴿قُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ تُفْلِحُوا﴾؛ (ای انسان‌ها! بگویید «لا اله الا الله» تا رستگار شوید). عرب به دانه‌ای که در دل زمین کاشته می‌شود و آن دانه وقتی در شرایط مناسب قرار می‌گیرد، جوانه می‌زند و سنگ‌ها را از مسیر راه خودش کنار می‌زند و خاک را می‌شکافد و به فضای باز می‌آید، «فلح»می‏گوید؛ یعنی راحت و رستگار شد. انسان هم اگر بخواهد از این جهان مادی رها شده و وارد فضای لایتناهیِ معنوی، شود باید موحد و یکتاپرست شود. بعد از شهادت و گواهی به یکتاییِ خداوند متعال، باید به رسالت پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله) ، معاد، صراط، میزان، قیامت و... گواهی دهیم. در تشهد نیز به ما اعتقادات خود اشاره می‏کنیم.

جایگاه واژۀ «عبد» در قرآن

جایگاه واژۀ «عبد» در قرآن
 مقام «عبد» و بندگی در قرآن، بالاترین مقام است. ما یکی از چیزهایی که در تشهد به آن گواهی می‏دهیم، «عبد بودن» پیامبر (صلی الله و علیه و آله)  است. وقتی می‌خواهیم به کسی ترحم کنیم، می‌گوییم: به بندۀ خدا کمکی کنیم! اما خداوند متعال به انسانی که به درجۀ بالایی رسیده و او را برای معراج انتخاب کرده، لقب «عبد» عطا فرموده است: ﴿(سبحان الذى اسرى بعبده لیلا من المسجد الحرام الى المسجد الاقصى﴾.1
اهمیت بندگی در حدیث قدسی
در حدیث قدسی آمده: عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی عَبْدِی‌ أَطِعْنِی‌ حَتَّی أَجْعَلْکَ مِثْلِی‌؛2 بندۀ من، از من اطاعت کن تا تو را همچون خودم قرار دهم؛ من اراده می‌کنم، نیست هست می‌شود، تو هم می‌توانی در سایۀ بندگی به این مقام برسی.
جایگاه «توسل»
معصومان (علیهم السلام)  بالاترین افتخارشان این بود که بندگان خدا بوده‌اند. گروه‏هایی که به شیعیان دربارۀ «توسل» خرده می‏ گیرند و چه بسا به عمد این اشتباه را می‌کنند، نمی‌دانند که شیعه از نظر توحید در قلّه قرار دارد. همۀ‌ احترام شیعه برای امام حسین (علیه السلام)  این است که او عبد خداست و همۀ هستی ‏اش را در راه توحید داد. حضرت سیدالشهدا (علیه السلام)  شب عاشورا تا صبح با خدا راز و نیاز می‌کرد و روز عاشورا در مقابل تیرهای دشمن، نماز جماعت خواند. ما این امام حسین (علیه السلام)  را در پیشگاه خدا واسطه قرار می‌دهیم. خود خدا به ما فرمان داده: یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیلة یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ؛3 ای کسانی که ایمان آورده‌اید! برای نزدیک شدن به خدا، به وسیله و ابزاری متمسک شوید.
 از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  پرسیدند: منظور از «وسیله»ای که در آیۀ آمده، چیست؟ ایشان فرمودند: مراد از «وسیله» قرآن، من، علی، فاطمه، حسن و حسین است.
حضرت عیسی (علیه السلام)  چگونه خود را معرفی کرد؟
 عیسی مسیح (علیه السلام)  وقتی در گهواره به سخن آمد، گفت: قال إنی عبد الله آتانی الکتاب وجعلنی نبیا ﴿قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا﴾؛4 همانا من بندۀ خدایم، که مرا کتاب داده و پیغمبرم قرار داده است.

بنابراین، افتخار کنیم به این‏که بندۀ خدا هستیم. در تشهد آمده: گواهی می‌دهم که محمد، بنده و فرستادۀ‌ خداست.

اهمیّت «صلوات»

اهمیّت «صلوات»
تشهد با «صلوات» پایان می‏ پذیرد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما ﴿إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا﴾؛1 خدا و فرشته‌ها بر پیامبر درود می‌فرستند. ای مردان و زنان باایمان! شما هم بر پیامبر صلوات بفرستید و تسلیم پیامبر باشید.
مطابق روایت، در روز قیامت چیزی جز «لا إله إلّا اللّه» و ذکر صلوات وزنِ اعمال صالح را سنگین‏تر نمی‏کند، چراکه راه نجات، حیات و تحول ما در پیامبر و اهل‏بیت (علیهم السلام)  است. از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله)  روایت شده: صلوات ابتر بر من نفرستید! گفتند: صلوات ابتر یا ناقص یعنی چه؟ فرمود: آن صلواتی که به من درود بفرستید اما «آل» را به زبان جاری نکنید؛ یعنی بگویید: «اللهم صلی علی محمد و سلم». صلوات کاملی که پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله)  یاد دادند و در کتب معتبر اهل‏ سنت مثل صحیح بخاری آمده، این است: «اللهم صلی علی محمد و آل محمد». متأسفانه به ناروا کلمۀ «آل» را از صلوات برداشتند.
صلوات، شعاری است که پیوند امت و رهبر را محکم می‌کند. خدا حجاج بن یوسف ثقفی را لعنت کند! او اولین کسی است که در مسجد الحرام، صلواتِ بلند را ممنوع کرد. او می‌گفت: در دلتان صلوات بفرستید، و با این کار جلوی تعظیم شعائر را گرفت.
آخرین فراز نماز
آخرین فراز نماز «سلام» است. در فراز «سلام»، دو سلامِ مستحب و یک سلام واجب وجود دارد؛ سلام اول به پیامبری است که هدایت ما مرهونِ زحمات اوست: «السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ‏اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه»؛ سلام و رحمت و برکات خدا بر تو ای پیامبر! سپس به خودمان، نمازگزاران، مؤمنان و... سلام می‏دهیم: «السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلى‏ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِین»؛ سلام بر ما و بندگان صالح خدا! و سلام سوم به همۀ انسان‌ها، فرشته‌ها و جنیان و کسانی است که خدا را بندگی می‌کنند: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه»‏.
«سلام» چیست؟
 «سلام» یکی از اسم‌های خداست. همچنین به بهشت «دار السلام» گفته می‏شود. امام صادق (علیه السلام)  فرمود: ان ابخل الناس من بخل بالسلام «وَ إنَّ أبْخَلَ النّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلامِ؛2 بخیل‏ ترینِ مردم کسی است که از سلام‏ کردن دریغ می‌کند. وقتی سلام می‌کنیم، یعنی ما در صلح و صفا هستیم و جنگ را نمی‌پسندیم. وقتی سلام می‌کنیم، یعنی خوش‏بختی، سلامت و عزت شما را می‌خواهیم.