امر به معروف و نهی از منکر

کدام یک از موارد امر به معروف و نهی از منکر نیست؟

      الف) دعوت کفار به اسلام و ایمان، نهی کفار از کفر و شرک

      ب) دعوت به پوشش مناسب در محیط اداره

      ج) دعوت به اقامه نماز

      د) تذکر اصولی به تجمل گرایی

---

2 حضرت امام محمد باقر(ع) کدام یک از موارد را برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر می دانند؟

      الف) ساماندهی کارها،دفع ظلم و تجاوز،کسب تجارت از هر راهی

      ب) برپایی سایر واجبات،آباد شدن زمین،گسترش تبعیض

      ج) کسب تجارت حلال، دفع ظلم و تجاوز، انتقام از دشمنان

      د) کسب تجارت حلال،دفع ظلم و تجاوز،مداومت و اصرار بر گناه

---

3 در قران کریم امر به معروف و نهی از منکر در کنار کدام ویژگی ها ذکر شده است؟

      الف) وضو،طهارت

      ب) جنگ با کفار،جهاد

      ج) برپایی نماز،پرداخت زکات

      د) احکام تکلیفی،وضعی

---

4 طبق فرموده پیامبر اسلام (ص) کدام ویژگی از موارد ترک امر به معروف و نهی از منکر می باشد؟

      الف) برکت از آنان گرفته می شود

      ب) عذاب الهی می شوند

      ج) از بین می روند

      د) مورد قهر خداوند قرار می گیرند

---

5 حضرت امام علی(ع) چه عبارتی را در فضیلت امر به معروف و نهی از منکر بیان کردند؟

      الف) نور الهی است

      ب) جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر قطره ای در مقابل دریاست.

      ج) فضیلت الهی را جاری می سازد

      د) ستون دین است

---

6 چه ویژگی برای فریضه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه عقل وجود دارد؟

      الف) امور اجتماعی تسریع می شود

      ب) حیات متعالی فرد و جامعه تامین می شود

      ج) سیاست سامان می یابد

      د) اقتصاد و تورم از بین می رود

---

7 چند نوع معروف وجود دارد؟

      الف) سه نوع

      ب) دو نوع

      ج) چهارنوع

      د) یک نوع

---

8 نهی از منکری که ضربه ی جبران ناپذیری به انسان و جامعه بزند چه حکمی دارد؟

      الف) حرام است

      ب) مکروه است

      ج) واجب است

      د) مستحب است

---

9 نهی از منکری که کمتر و در اصطلاح مکروه باشد چه حکمی دارد؟

      الف) حرام است

      ب) مکروه است

      ج) واجب است

      د) مستحب است

---

10 حکم امر به معروفی که نیکی است و شرط لازم و ضروری برای رسیدن انسان به کمال است کدام مورد میباشد؟

      الف) حرام است

      ب) مکروه است

      ج) واجب است

      د) مستحب است

---

11 بهترین راه امر به معروف و نهی از منکر کدام گزینه است؟

      الف) واجبات و ارزشها بین مردم،معروف و پسندیده شوند

      ب) محرمات و ضد ارزشها بین مردم، منکر و زشت شوند

      ج) مرز بین معروف و منکر مشخص شود

      د) همه موارد

---

12 مصادیق معروف در جامعه چند دسته هستند؟

      الف) هشت مورد

      ب) نه مورد

      ج) هفت مورد

      د) ده مورد

---

13 اقسام معروف قضایی و نظامی چیست؟

      الف) استقرار عدالت قضایی،جهاد در راه خدا، اطاعت از فرماندهی

      ب) ملایمت اداری،سازش مقابل دشمن،اطاعت از فرماندهی

      ج) جهاد در راه خدا،حمایت والی ظالم، اطاعت از فرماندهی

      د) استقرار عدالت قضایی،نهی از رشوه خواری،سهل انگاری در وظایف

---

14 معروفهای اداری شامل کدام گزینه می شود؟

      الف) تواضع در برابر مردم،کاغذ بازی اداری آزار دهنده،حضور به موقع در محل کار

      ب) عدالت سازمانی، وجدان کاری، ارتقای کارایی و اثربخشی

      ج) عدالت سازمانی،احترام به ارباب رجوع،سازش با ظلم

      د) تواضع در برابر مردم،وجدان کاری،تحمل رشوه خواری

---

15 مصادیق منکر چند دسته هستند؟

      الف) شش مورد

      ب) هفت مورد

      ج) هشت مورد

      د) نه مورد

---

16 ایجاد زمینه نفوذ دشمن از کدام مصادیق منکر است؟

      الف) سیاسی

      ب) نظامی

      ج) اقتصادی

      د) اخلاقی

---

17 امر به معروف و نهی از منکر چه حکمی دارد؟

      الف) مکروه است

      ب) واجب کفایی است

      ج) واجب عینی است

      د) مستحب است

---

18 چند شرط برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد؟

      الف) دو شرط

      ب) سه شرط

      ج) چهار شرط

      د) پنج شرط

---

19 از جمله وجوب امر به معروف و نهی از منکر کدام است؟

      الف) علم و آگاهی،احتمال تاثیر،اصرار و استمرار بر عمل

      ب) علم و آگاهی،قطع به عدم تاثیر،اصرار و استمرار بر عمل

      ج) علم و آگاهی،سیاسی بودن عمل،پایبندی آمر و ناهی به گفته های خود

      د) موجب مفسده نبودن اجرای آن،عدم توجه به تاثیر،عدم اصرار و استمرار

---

20 انواع علم برای آمر به معروف و ناهی از منکر چیست؟

      الف) شناخت مهم نیست، شناساندن معروف و منکر به شخصی که فعل را انجام می دهد

      ب) شناخت معروف و منکر،عدم شناخت فرد مورد نهی و امر

      ج) شناخت معروف و منکر،تذکر زبانی و جدی به شخص بدون علم و آگاهی
      د) شناخت معروف و منکر،شناساندن معروف و منکر به شخصی که فعل را انجام می دهد

وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ أُولئِکَ هُم  الْمُفْلِحُون

و باید از شما گروهی باشند که  (مردم را  ) به سوی کار خیر دعوت نمایند و به کار نیک امر کنند و از کار زشت 

. و آنهایند که رستگارند ، بازدارند

بدون شک هیچ مکتب و آیینی به اندازهی اسلام برای فریضهی امر به معروف و نهی از منکر، اهمیت ویژه قائل   اقتصادی، فرهنگی و ، مذهبی، نیست تا جایی که امر به معروف و نهی از منکر را زیر بنای عرصههای اجتماعی سیاسی میداند .اسلام این دو حکم بزرگ الهی را در ردیف واجبات قرار میدهد و بر مسلمانان فرض میداند که با تشکیل هستههای اجرایی در راستای پیاده کردن این عمل زیر بنایی و سازنده در جامعه از هیچ کوششی دریغ نورزند و نگذارند که گرد و غبار فراموشی بر چهره ی آن بنشیند

بیگمان انسان از ابتدای آفرینش همواره به دنبال مدینهای فاضله بوده، راههای ناشناخته و دشوار را آزموده و برای رسیدن به آن دست به تلاشهایی زده است که زاییده نیازهای فطری اوست .در نظامهای سیاسی جهان، عدهای خاص مأمور اجرای قوانین بوده و بر چگونگی اجرای آن نظارت داشتهاند، اما در نظام سیاسی اسلام، علاوه بر برگزیدگان جامعه و نظارت آنان، هر فرد مسلمانی وظیفه دارد به انجام قوانین اسلامی پایبندی نشان داده و نسبتبه تمام طبقات جامعه، احساس مسئولیت داشته باشد

از این رو مرکز بسیج قوه قضاییه بر حسب وظیفه ذاتی خود در احیای امر به معروف و نهی از منکر که متولی تشکیل و نظارت بر ضابطین عام و خاص در جامعه است و بر حسب فرمایشات مقام عظمای ولایت حضرت آیت الله امام   فرمودند: (...اعتلای فرهنگ، سلامت محیط اخلاقی، سلامت محیط 94 خامنه ای (مدظلهالعالی) که در ابتدای سال خانوادگی، تکثیر نسل و تربیت نسل جوان آمادهی برای اعتلای کشور، رونق دادن به اقتصاد و تولید، همگانی کردن اخلاق اسلامی، گسترش علم و فنّاوری، استقرار عدالت قضائی و عدالت اقتصادی، مجاهدت برای اقتدار ملّت ایران و ورای آن و فراتر از آن، اقتدار امّت اسلامی و تلاش و مجاهدت برای وحدت اسلامی؛ مهمترین معروفها اینها است و همه موظّفند در راه این معروفها تلاش کنند؛ امر کنند.)، دوره آموزشی با عنوان امر به معروف و نهی از منکر را با همکاری ریاست محترم سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور و پژوهشگاه امر به معروف و نهی از منکر به صورت مجازی برای قضات محترم و کارکنان شریف عضو بسیج قوه قضاییه در سراسر کشور برگزار مینماید تا با مطالعه این کتابچه آشنایی بیشتری با مراحل و فلسفه امر به معروف و نهی از منکر در بدنه قوهقضاییه ایجاد شود تا شاهد رونق بیش از پیش این فریضه الهی در جامعه باشیم.

درس اول مفهومشناسی، چرایی و اهمیت فریضه امر به معروف و نهی از منکر

تعریف امر به معروف و نهی از منکر

شناخت ماهیت و حقیقت امر به معروف و نهی از منکر، اولین گام در راستای انجام این دو وظیفه بزرگ است. از این رو لازم است نخست این واژگان را تعریف نماییم و بدانیم معروف چیست و چگونه به آن امر کنیم و نیز منکر چیست و چگونه از آن نهی کنیم؟ هرچند واژه های امر، نهی، معروف و منکر واژگانی عرفی هستند و حدود معنای آنها روشن است، ولی در اصطلاح شرع برای آنها حدودی مشخص شده و فقهای بزرگ اسلام در کتاب امر به معروف و نهی از منکر آن را تبیین نموده اند. واژه امر: امر به معنای مطالبه و برانگیختن به چیزی است، که جمع آن اوامر است در عنوان امر به معروف و نهی از منکر همین طلب و خواستن مورد نظر است. بنابراین منظور از امر یعنی طلب و خواستن چیزی خواه با اظهار قلبی همراه باشد یا با زبان و گفتار یا با عمل و رفتار. واژه معروف و منکر: لغویان، معروف را به شناخته شده و منکر را به ناشناخته معنا کرده اند، ولى در تعریف اصطلاحى امر به معروف و نهى از منکر در منابع اسلامى، تعبیرهاى گوناگونى آمده است که از مجموع این تعاریف استفاده مىشود که امر به معروف، به معناى فرمان دادن به هر کارى است که عقل و شرع آن کار را خوب بداند و نهى از  از آنجا که لازم منکر، به معناى بازداشتن و نهى کردن از هر کارى است که عقل یا شرع آن کار را بد بداند؛ نیست امر و نهى به صورت زبانى باشد، به هر اقدام و کوششى که به منظور اثر گذاردن در دیگرى انجام میشود،  به گونه ای که او را به کار واجب وا داشته یا از حرام بازدارد، امر به معروف و نهى از منکر گفته مىشود. امر به معروف و نهى از منکر اصطلاحى، در محدوده جامعه اسلامى است؛ یعنى وظیفه ای است که مسلمانان و مؤمنان درباره یکدیگر ایفا میکنند. بنابر این، دعوت کفار به اسلام و ایمان و نهى آنان از کفر و شرک، گرچه واجب است، ولى از مصادیق امر به معروف و نهى از منکر برشمرده نمیشود.

همچنین امر به معروف و نهى از منکر در صورتى است که تارک معروف و مرتکب منکر بداند کارى را که ترک کرده واجب است و کارى را که انجام می دهد حرام است؛ از این رو، آگاهى دادن و شناساندن معروف و منکر به کسى که آنها را نمیشناسد ـ که در اصطلاح به آن ارشاد جاهل میگویند ـ از مصادیق امر به معروف و نهى از  ولى با همان ملاک وجوب امر به معروف و نهى از منکر یعنی هدایت مردم و ایجاد جامعه ای منکر نمیباشد؛ خداجوى و سالم، تعلیم جاهل هم واجب شده و از همین رو، در برخى روایات بر آموزش جاهل نیز امر به معروف و  »إِنّما یُؤمَرُ بالمَعروفِ وَ یُنهى عَن المنَکرِ مُؤمِنٌ فیَتَّعِظ أَو جاهِلٌ فیَتَعلَّمَ.« نهى از منکر اطلاق شده است. چرایی امر به معروف و نهی از منکر امر به معروف و نهی از منکر، ریشه در فطرت، قرآن، سنت نبوی و عقل و اندیشه بشری دارد. در مکتب اسلام سالمسازی محیط از طریق امر به معروف (امر و فراهم آوردن تسهیلات برای رفتارهای تکاملی) و نهی از منکر (نهی و کنترل رفتارهای سقوطدهنده) به عنوان یک امر واجب و عبادتی در ردیف نماز و روزه و سایر عبادات مطرح   گردیده و آن را به عنوان روش پیامبران و افراد صالح معرفی کرده اند. خداوند وضع هیچ قومی را تا خود آنان تغییری در وضع خود بوجود نیاورند تغییر «در قرآن کریم آمده است:  همچنین انسانهایی که در سالم سازی محیط از طریق امر به معروف و نهی از منکر مشارکت » نمیدهد. در آیاتی نیز حرکت در مسیر  نمیجویند مورد توبیخ خداوند قرار گرفته اند و به آنان وعده آتش داده شده است. چرا در قرون قبل از شما جز گروه « سالم سازی محیط را از اختصاصات انسانهای رشد یافته میداند و میفرماید: اندکی را که نجات داده بودیم، مردمی با عقل و ایمان وجود نداشتند که خلق را از فساد و اعمال زشت بر روی  » زمین نهی نمایند. نقش هر فرد در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسئولیتهای اجتماعی داشته باشد ایجاب میکند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق میافتد و نسبت به منکرات بیتفاوت نباشد. نام این نظارت و کنترل مردمی در اسلام به عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده که از فروع دین و  که سرچشمه مبارزات  واجبات عبادی و از مهمترین مبانی سیاسی دین اسلام به علیه ظلم میباشد، با این هدف صورت گرفته و به این ترتیب امر به معروف و نهی از منکر عملی است که دیگران    را به سوی اطاعت اوامر الهی و ترک معصیت فرا میخواند. میفرماید: همان طوری که هر شخص و هر فردی موظف است که خودش را اصلاح کند، موظف امام خمینی  است دیگران را هم اصلاح کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر برای همین است که جامعه را اصلاح کند. امر به معروف و نهی از منکر از اموری است که بر همه واجب است. همان طور که خودمان را حفظ میکنیم و   خارج میکنیم از ظلمت به نور، مکلف هستیم دیگران را هم همین طور دعوت کنیم. در حقیقت امر به معروف و نهی از منکر را میتوان نوعی روان درمانی هدایتی تلقی کرد که در بُعد وسیعی انجام   میفرماید: میشود و به این ترتیب موجبات تغییر و اصلاح اساسی در جامعه بوجود می آید. از این رو امام باقر انَّ الاَمرَ بالمَعروفِ وَ النَّهیَ َعن المنکرِ سَبیلُ الانبیاءِ وَ مَنهَج الصُلَحاء وَ فریضةٌ بِها تُقام الفرائضُ وَ تَأمنُ المذاهبُ وَ  تَحِلَّ المکاسبَ و تُرَّد المظالُم و تُعمرُ الارُض و یُنتصفُ مَن الاعداءِ وَ یستقیمُ الامرُ. امر به معروف و نهی از منکر راه انبیای الهی و شیوه صالحان و واجب و وظیفه ای است که به برکت آن سایر واجبات برپا، راهها امن، کسب و تجارت حلال، ظلم و تجاوز دفع، زمین آباد، از دشمنان انتقام گرفته میشود و همه کارها سامان میپذیرد. بنابر این امر به معروف و نهی از منکر از ارکان اساسی اسلام و ضامن برپا داشتن همه فرایض اسلامی است. این واجب باید در جامعه احیا شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و برچیده شدن زشتی و گمراهی و فساد، مسئول احساس کند. در اجراى این فریضه، بین زن و مرد تفاوتى نیست و هر دو گروه، در این راستا وظیفه و مسئولیت دارند، زیرا ما هنوز تا رسیدن به یک جامعه کاملاً اسلامی که نیکبختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کجروی و ظلم و انحطاط را ریشه کن سازد، فاصله بسیاری داریم و این فاصله باید با همت مردم و تلاش مسئولان پیموده شود. اهمّیت امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن قرآن کریم به بیانهای مختلف به اهمیت این دو فریضه الهی اشاره نموده تا جایی که اولین آمر به معروف را خود اِنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الاِحسانِ وَ ایتآئِ ذِیالقُربی وَ یَنهی عَن « ذات مقدّس پروردگار معرفی میکند و میفرماید:  به راستی خدا به عدالت و احسان و بخشش به خویشاوندان 5 الفَحشآءِ َو المُنکَر وَ البَغی َیعِظکُمْ لَعَّلکُمْ شمار میرود

فرمان میدهد و از فحشا و منکر و ستمگری نهی میکند. شما را اندرز میدهد تا متذکر [این حقیقت] شوید [که یعنی خدا آمر به معروف و ناهی از منکر است؛ و نیز وجود  » فرمانهای الهی، ضامن سعادت دنیا و آخرت شماست.] یَأمُرُهُم بِالمَعروفِ َو « را از برترین آمران به معروف و ناهیان از منکر میداند و میفرماید: مقدس پیامبر اسلام ؛ و در جای دیگر تمام مومنین و مومنات در هر نقطهای از جهان اسلام را آمران به معروف »ینهاهُم عَنِ المُنَکر وَ الْمُؤْمِنُوَن وَ الْمؤْمِنَاتُ بَعْضُهُم أَوْلِیَاُء بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوِف وَ یَنْهوْنَ َعنِ الْمُنْکَر وَ یُقِیمُوَن الصَّلاَةَ َو « میداند: مردان و زنان با ایمان دوست و یار  یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ ُیطِیعُونَ الَّلهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ِإنَّ اللَّهَ عَزیٌز حَکِیٌم؛ یکدیگرند؛ همواره به کارهای نیک و شایسته فرمان میدهند و از کارهای زشت و ناپسند بازمیدارند و نماز را برپا میکنند و زکات میپردازند و از خدا و پیامبرش اطاعت مینمایند؛ یقینا خدا آنان را مورد رحمت قرار میدهد؛ زیرا  »خدا توانای شکست ناپذیر و حکیم است. و نیز در آیاتی دیگر به صراحت به اهمیت این دو واجب الهی اشاره نموده است که جهت اختصار به چند نمونه اشاره میشود.  الف. وَلْتَکُن مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُوَن إِلَى الْخَیْر وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَن الْمُنْکَر وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و باید از میان شما گروهی باشند که به خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند و اینان رستگارانند. امر است و و وجوب را میرساند و در این آیه توضیحی است مبنی بر اینکه رستگاری  »ولتکن«در آیه فوق کلمه وَ أُولئِک  هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و رستگاری «منوط بر انجام این واجب است، زیرا به طور حصر بیان کرده و فرموده است:  » از آن کسانی خواهد بود که امر به معروف کرده اند. ب. یَا بُنَیَّ َأقِمِ الصَّلاَةَ وَأْمُرْ بِاْلمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَن الْمُنْکَر  وَ اصْبرْ عَلَى َما أَصَابَکَ إِّن ذلِکَ مِن عَزْمِ الْأُمُورِ؛ ای فرزندم! نماز به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن، و در این کار هر آزاری ببینی، صبر کن که این صبر نشانه عزم ثابت است.  ج. کُنْتُمْ خَیْر أُمَّةٍ أُخرِجَتْ لِلَّناسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِالَّلهِ... . شما بهترین امتی هستید که پدیدار شدید، چونکه امر به معروف و نهی از منکر میکنید و به خدا ایمان دارید.

از این آیه و آیات دیگر، فضیلت و عظمت امر به معروف و نهی از منکر استفاده میشود، زیرا بیانگر آن است که امت اسلام بدین وسیله بهترین امت هستند.  اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در بیان معصومین  ذکر شده که به چند نمونه اکتفا میشود:  و ائمه هدی در این زمینه روایات فراوانی از پیامبر اکرم  در بیان اهمیت فریضه امر به معروف و نهی از منکر میفرماید: پیامبر خدا امتم همواره در خیر و نیکی خواهند بود، مادامی که امر به معروف و نهی از منکر و تعاون بر نیکی کنند؛ ولی اگر چنین نکنند، برکات از آنها گرفته، بعضی از آنها بر بعضی دیگر مسلط میشوند؛ در حالی که نه در زمین و نه در  آسمان یار و یاوری ندارند. بزرگترین آمران به معروف و ناهیان از منکرند؛ در زیارت آنان در اهمیت این واجب الهی همین بس که ائمّه » اَشهَدُ اَنَّکَ قَد َاقَمتَ الصَّلاةَ وَ آتَیتَ الزَّکاةَ وَ اَمَرتَ بِالمَعروفِ وَ نَهَیتَ عَنِ المُنکَر. « میخوانیم: تمام اعمال نیک و حتی جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف « در اهمیت این موضوع میفرماید: امیر بیان علی ایشان در بیانی دیگر میفرماید: هدف دین، امر » و نهی از منکر، همچون قطرهای در مقابل دریایی پهناور است. به معروف و نهی از منکر و برپا شدن حدود الهی است. نیز میفرماید: امر به معروف و نهی از منکر راه پیامبران و روش صالحان است. فریضه بزرگی که به سبب امام باقر آن فرائض برپا، راهها امن، زمین آباد، کسبها حلال و مظالم (به صاحبانش) بازگردانده، حقّ از دشمنان گرفته شود  و امر (حکومت) تحکیم یابد. با بیانی بسیار رسا و شیوا، عظمت و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را یادآور شده و در این روایت، امام باقر پاره ای از آثار و برکات آن را برای معاش و معاد مردم برشمرده است. در واقع، اگر به این دو فرمان الهی به درستی عمل شود، بقیه واجبات هم محقق میشود و نه تنها امر آخرت مردم تنظیم میشود بلکه امور دنیای آنان نیز اصلاح میگردد. اهمّیت امر به معروف و نهی از منکر از نظر عقل

علاوه بر راهنمایی های دین، عقل نیز به عظمت و اهمیت این دو فریضه اعتراف دارد و آن را تأیید میکند. از دیدگاه عقل، امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک نیاز ضروری برای جامعه امروزی و عامل رشد و پیشرفت فردای آن به شمار میرود، زیرا جامعه ای که دارای اجزای مرتبط میباشد، شبیه یک موجود زنده و پیکر فعال و دارای حیات است که از یک سو در حال رشد و از سوی دیگر حیاتش در معرض آفات و امراض و حوادث میباشد و خطراتی اصل زندگی و رشدش را تهدید میکند. از این رو، همانگونه که در بدن یک موجود زنده، در هنگام آفرینش، نظام هایی برای رشد و تداوم حیات او قرار داده شده و نیز عواملی برای مقابله با میکروبها و ویروسها و هرآنچه که ممکن است حیاتش را تهدید کند معین گردیده، درون یک نظام کامل اجتماعی نیز باید نظاماتی وجود داشته باشد که آن را از فساد، تباهی و هرگونه آسیبی حفظ کند و رشد و شکوفایی جامعه و سیر تکاملی آن را تضمین نماید. یکی از نظامات مهمی که در درون نظام اجتماعی اسلام ـ به عنوان یک نظام کامل و پیشرو ـ برای تامین این دو غرض در نظر گرفته شده، امر به معروف و نهی از منکر است که با اقامه آن حیات متعالی فرد و جامعه تأمین میگردد. از سوی دیگر نزدیک کردن جامعه انسانی به سوی هدف آفرینش یعنی کمال و سعادت، از وظایف هر خردمندی است و حُسن ذاتی دارد و از همین رو امر به معروف و نهی از منکر علاوه بر وجوب شرعی، وجوب عقلی نیز دارد.  امام خامنه ای در پیام به نخستین اجلاس پژوهشی امر به معروف و نهی از منکر در این باره میفرماید: اگر کسی به ندای خرد انسانی گوش بسپرد باز هم بیشک این عمل سازنده را فریضه و تکلیف خواهد شمرد. به نیکی خواندن  1 و از بدی برحذر داشتن را کدام خرد سالم ستایش نمیکند و کدام انسان خیرخواه و حساس از آن روی میگرداند؟ امر به معروف و نهی از منکر برعهده چه کسانی است؟ امر به معروف و نهی از منکر هم از وظایف عموم مردم میباشد و هم از وظائف مسئولان و دولتمردان و هم از وظائف گروه های خاص. در جامعه اسلامى باید گروهى بازرس و ناظر که مورد تأیید هستند بر رفتارهاى اجتماعى مردم نظارت کنند که این گروه باید اسلام شناس، مردم شناس و شیوه شناس باشند. بنابر این این دو واجب الهی در نظام اجتماعی اسلام، در سه سطح مورد توجه است:  

درس دوم اقسام معروفها و منکرها

امر به معروف و انجام یک تکلیف انجام همه واجبات دینی و از جمله امر به معروف و نهی از منکر باید به نیت انجام تکلیف شرعی باشد که از ناحیه الهی برعهده انسان مسلمان نهاده شده است.  میفرماید: شما خیال نکنید که اگر یکوقت ما نرسیدیم به مقصد، گفته بشود که خوب چه شد؟ خونها امام خمینی ریخت و از بین رفت و چه شد؟ اولاً شده است خیلی چیزها؛ ثانیاً یک تکلیف را ادا کردیم. این همان است که یعنی  »چه شد« ممکن بود به حضرت امیر بگویند خوب چه شد؟ شما هجده ماه جنگ کردید چه شد؟  »خوارج« چه؟ خوب تکلیف ماست. ما حالا نماز داریم میخوانیم، یک کسی بگوید خوب شما بیست یا سی سال نماز خواندید مال این است که یک مسئله ای  »چه شد«کدام است؟  »چه شد«چه شد؟! خوب من بیست سال، اطاعت خدا کردم. باشد که تکلیف شرعی نباشد و یک مسئله خودمانی باشد، آدم بخواهد روی مقصد [شخصی] یک کاری بکند، وقتی نشد میگوییم چه شد؛ اما وقتی که جلوگیری از یک بنگاه ظلمی، یک بنگاهی که میخواهد اصلاً اساس اسلام را از بین ببرد، اساس روحانیت را از بین ببرد، اساس ملیت را از بین ببرد، مصالح مردم و مسلمین، این است که قیام کنند و این را برش گردانند از این حرفهایی که میزنند؛ یعنی این را بیرونش کنند از این مملکت. و اگر دست هم رسید بگیرندش و محاکمهاش کنند؛ بر مسلمین است که این کار را بکنند. رسیدیم به مقصد الحمدالله؛ نرسیدیم به  )57/8/27مقصد تکلیفمان را ادا کردیم. ( همان طوری که سید الشهداء سلام الله علیه بر اساس تکلیف شرعی میخواست عمل بکند، غلبه بکند، تکلیف شرعیاش را عمل کرد، مغلوب هم بشود تکلیف شرعیاش را عمل کرده. قضیة تکلیف است. قضیة این است که مقابل یک نفری که دارد همة حیثیات اسلام و مسلمین را میبرد و سلطه پیدا کرده است بر مقدرات مسلمین و  )57/9/11 سلطه میدهد کفار را بر بلاد مسلمین ایستاده ایم. ( مهم این است که ما تکلیفی ادا کنیم؛ تکلیف ما این است که در مقابل ظلمها بایستیم، تکلیف ما این است که با ظلمها مبارزه کنیم، معارضه کنیم، اگر توانستیم آنها را به عقب برانیم که بهتر، و اگر نتوانستیم به تکلیف خودمان عمل کردیم. این طور نیست که ما خوف این را داشته باشیم که شکست بخوریم. اوًلا که شکست نمیخوریم؛ خدا با ماست؛ و ثانیًا بر فرض اینکه شکست صوری بخوریم شکست معنوی نمیخوریم و پیروزی معنوی با اسلام است، با مسلمین است. شما قدرتمند باشید و در مقابل همة مشکلات قیام کنید و وحدت خودتان را حفظ کنید،  )59/2/28توجه به خدا را حفظ کنید. (

ما یک تکلیفی داریم، ادا میکنیم. ما به شرط غلبه قیام نمیکنیم، ما میخواهیم یک تکلیفی ادا کنیم. اگر غالب شدیم که نتیجه به دست آمده و چنانچه غالب نشدیم و کشته شدیم، انبیا هم خیلیشان، اولیاء هم خیلیشان قیام  )59/5/28 میکردند و نمیتوانستند به مقصد خودشان برسند. ( امام خامنه ای میفرماید: موضوع امر به معروف و نهی از منکر که موضوع جدیدی نیست، این تکلیف همیشگی مسلمانان است. جامعه اسلامی با انجام این تکلیف زنده میماند. قوام حکومت اسلامی با امر به معروف و نهی از منکر است. اقسام معروف . بخشی از معروفها، آن امور نیکی است که شرط لازم و ضروری برای رسیدن انسان به کمال میباشد، بهگونه ای که بدون آن، فرد و جامعه حتی از رسیدن به حداقل کمال بازمیماند و محروم میگردد. امر به چنین معروفی واجب است و قابل اغماض و چشم پوشی نیست، چرا که کسب این مرحله، حداقل ملاک برای رسیدن به کمال است، و کمتر از آن در شأن انسان نمیباشد. روشن است در صورتی که معروفی ضروری و غیر قابل اغماض باشد، التزام به آن لازم و واجب خواهد بود و چنین معروفی اگر احیانا ترک شود، بر همگان واجب است بر احیای آن اقدام کنند. . قسم دیگر از معروف آن امور نیکی است که با التزام و پایبندی به آن، کمالات بالاتری برای انسان و جامعه  انسانی حاصل میشود ( که مستحبات نام دارند) و شایسته است انسان نسبت به آنها اهتمام داشته باشد (یعنی معروفی است که امر به آن هم مستحب است)، ولی در عین حال اینگونه نیست که با نبود آن، پیمودن راه سعادت به طور کامل مختل گردد، یعنی میتوان از آن صرف نظر کرد. منکر و اقسام آن  . بعضی از منکرات، ضربه جبران ناپذیری به انسان و جامعه انسانی میزنند و او را از رسیدن به کمترین کمال  لازم محروم میکنند. چنین منکرهایی حرام هستند و نهی از ارتکاب آنها بر همگان واجب میباشد  . برخی دیگر از مراتب منکر در این حد نیستند، که در اصطلاح مکروه نامیده میشوند و نهی از ارتکاب آنها نیز  مستحب میباشد نه واجب. ناگفته نماند که بیشترین سهم در تعیین معروف و منکر، به عهده دین و شرع اسلام است، زیرا گرچه فطرت و عقل انسان به تنهایی بسیاری از زشتیها را میتواند درک کند، همانطور که بسیاری از خوبیها را میتواند بفهمد، ولی بیان جامع و دقیق حدود مشخص شده خوبیها و زشتیها جز از راه دین و بیان الهی امکان ندارد. مصادیقی از معروفها و منکرها در انجام امر به معروف و نهی از منکر نخست باید خوبیها، ارزشها و معروفها و همینطور زشتی ها، ضد ارزشها و منکرات به خوبی برای مردم روشن باشند تا بدانند به چه چیزی امر کنند و از چه چیزی نهی نمایند، اما وقتی مرز

بین ارزشها، معروفها و منکرها از بین برود و قدرت تشخیص خیر از شرّ، حقّ از باطل و معروف از منکر وجود نداشته باشد نمیتوان انتظار داشت که امر به معروف و نهی از منکر بدرستی انجام گیرد. از این رو لازم است معروفها و منکرها در همه عرصه های فردی، اجتماعی، سیاسی و غیر آن تبیین و معرفی شوند تا جامعه بداند به چه چیزی دعوت و از چه اموری منع نماید. به تعبیر دیگر بهترین راه اقامه امر به معروف و نهی از منکر آن است که واجبات و ارزشها بین مردم معروف و پسندیده شوند و محرّمات و ضد ارزشها بین مردم منکر و زشت و مورد نفرت دانسته شوند. از این رو برخی از مصادیق بارز معروف و منکر را یادآور میشویم. مصادیقی از معروفها الف) معروفهای اعتقادی؛ خداباوری، دینباوری، رسالت و ولایتپذیری، عدالتباوری، معادباوری، وحیپذیری، باور به ضرورت ایجاد حکومت اسلامی، باور به وحدت حاکمیت دینی و سیاسی و ... . ب) معروفهای عبادی؛ بندگی خدا، تبیین و ترویج واجبات الهی بویژه اقامه نماز به خصوص نماز جماعت، اقامه نماز جمعه، روزهداری،  ، انس با قرآن، یاد قیامت و ... . پرداخت وجوهات شرعی (خمس و زکات)، انس با اهل بیت ج) معروفهای اخلاقی؛ حوزه فردی؛ خوشاخلاقی، تواضع و فروتنی، صبر و بردباری، فرو بردن خشم، راستی در گفتار، امانتداری، وفای به عهد، عفو و بخشش و ... . حوزه خانوادگی؛ سلامت محیط خانوادگی، ازدواج، تحکیم خانواده، رعایت حقوق و درک متقابل، صله رحم، تکثیر و تربیت نسل، تربیت صحیح فرزندان، نیکی به پدر و مادر و ... . حوزه فرهنگی اجتماعی؛ حفظ عزّت و آبروی ملّت ایران، استقلال و اعتلای فرهنگ، سلامت محیط اخلاقی، همگانی کردن اخلاق اسلامی، تولید هنر ایرانی و اسلامی، عدالت محوری، مسئولیت پذیری، حفظ کرامت انسانی، مشارکت عمومی، خیرخواهی، احترام به قانون، سبقت در کار خیر، امر به معروف و نهی از منکر، نقد و نقد پذیری، ترویج وقف، رعایت حقوق دیگران و ... . د) معروفهای اقتصادی؛  استقرار عدالت اقتصادی، رونق دادن به اقتصاد و تولید، کارآفرینی، کسب حلال، قناعت، انفاق، قرضالحسنه، صدقه، تولید با کیفیت، صرفه جویی، مشارکت در عمران و آبادانی و ... . ھ )معروفهای سیاسی؛

ایجاد نظام اسلامی، حفظ نظام اسلامی، مجاهدت برای اقتدار ملّت ایران و امّت اسلامی، آزاداندیشی اسلامی، استقلالطلبی، ترویج ارزشهای انقلاب اسلامی، تلاش و مجاهدت برای وحدت اسلامی، ولایتمداری، بصیرتافزایی، دفاع از نظام اسلامی، مبارزه با استکبار، ثبات قدم سیاسی، قدرت تحلیل مسائل سیاسی، حضور در صحنه های انقلاب، بیدار اسلامی، دشمنشناسی، نفوذناپذیری، دشمنستیزی، فتنهگریزی، دفاع از مظلوم، عمل انقلابی و پیشروندگی و پیشبرندگی و ... . و) معروفهای قضایی و نظامی؛  استقرار عدالت قضائی، آمادگی دفاعی، فراگیری فنون نظامی، جهاد در راه خدا، حفاظت از مرزها، رعایت سلسلهمراتب، اطاعت از فرماندهی، انجام خدمت وظیفه، تکلیفمحوری، وظیفهشناسی، امین و حفظ اسرار و ... . ز) معروفهای اداری؛ عدالت سازمانی، نظم و انضباط، مدیریت کارآمد و جهادی، تکریم ارباب رجوع، حفظ بیتالمال، وجدان کاری، ارتقای کارایی و اثربخشی، خلاقیت و نوآوری، سختکوشی، انتقال تجارب، نظارت و بازرسی و ... . ح) معروف های جسمانی؛ توجه به سلامت جسمانی، تناسب اندام، آمادگی جسمانی، ارتقای قدرت و توانایی، ورزش، تغذیه سالم، تعدیل غرایز، تفریحات سالم، استراحت مناسب و ... . ط) معروف های علمی؛ تعلیم و تعلم، تلاش علمی، گسترش علم و فنّاوری، ارتباط با علما و دانشمندان، سیر و سیاحت، اظهار نظر در حد صلاحیت علمی، تفکر و خردورزی، مطالبه دلیل و برهان، سؤال و پرسشگری، نظریه پردازی، پژوهش و تألیف، کتاب خوانی، تجربه اندوزی، بحث و مناظره علمی و ... . مصادیقی از منکرها الف) منکرات اعتقادی؛ انکار اصول و فروع دین، نفاق، گرایش به باطل، تزلزل اعتقادی، بدعتگذاری و ... . ب) منکرات عبادی؛ ترک واجبات الهی، ریای در عبادت، سهلانگاری در انجام واجبات، روزهخواری، شرک در عبادت، دوستی با دشمنان خدا، دشمنی با دوستان خدا و ... . ج) منکرات اخلاقی؛

حوزه فردی: ابتذال اخلاقی، دروغ، غیبت، تهمت، تکبر و خودبینی، بداخلاقی، فحّاشی، ناسزاگویی، بخل، حسد، سوءظن و ... . حوزه خانوادگی؛ قطع رحم، بیاحترامی به والدین، سهلانگاری در تربیت فرزندان، بیاعتمادی، ناسازگاری، سهلانگاری در تأمین معاش و ... . حوزه فرهنگی اجتماعی؛ تضعیف فرهنگ اسلامی، تضعیف علم و فنّاوری، بیهویتی فرهنگی، پذیرش سلطه فرهنگی، ابتذال فرهنگی، خیانت به دیگران، قانونشکنی، چشمچرانی، سوءاستفاده از موقعیت اجتماعی، ظلم به دیگران، تعرض به حریم خصوصی، ایجاد مزاحمت، بیبندوباری، اعتیاد، بیتفاوتی در امور اجتماعی، تبهکاری، اختلافافکنی، شایعهپراکنی، رانتخواری و ... . د) منکرات اقتصادی؛ تضعیف اقتصاد جامعه، احتکار، کمفروشی، گرانفروشی، کلاه برداری، دزدی، اسراف و تبذیر، تولید غیراستاندارد، ربا خواری، رانت خواری، زمین خواری و ... . ھ )منکرات سیاسی؛ کمک به دشمنان اسلام، تضعیف نظام اسلامی، نشر اکاذیب، شایعهپراکنی، سیاهنمایی، شرارت و فتنهگری، جاسوسی، اهانت به نظام مقدّس جمهوری اسلامی، دشمنتراشی، ایجاد زمینه نفوذ دشمن، همکاری با اجانب، سازش با شرق و غرب و ... . و) منکرات محیط زیستی؛ قطع درختان، شکار غیرمجاز، آلوده کردن محیط و منابع، برداشت غیرمجاز از منابع آبهای زیرزمینی، جنگل زدایی، بیابان زایی، هدررفت آب و ... . ز) منکرات نظامی؛ ترک خدمت وظیفه، ترک صحنه دفاع، جاسوسی، عدم رعایت قوانین و سلسلهمراتب نظامی، سستی در انجام وظیفه، دشمن هراسی و ... . ح) منکرات اداری؛ مسئولیتگریزی، بیانگیزگی، فرافکنی، بدرفتاری با ارباب رجوع، بیتوجهی به بیتالمال، اختلاس، پارتیبازی، رشوه خواری، تملق و چاپلوسی، تجملگرایی، تبعیض سازمانی، نادیده گرفتن توانایی کارکنان، سوء استفاده از موقعیت و . ...

درس سوم وجوب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر 

وجوب امر به معروف و نهی از منکر بر همگان ـ امر به معروف و نهی از منکر دو فرع از فروع دین اسلام است. اصل وجوب این دو بر همه مسلمانان قطعی بوده  و موجب کفر و خروج از و هیچگونه اختلاف و تردیدی در آن وجود ندارد و ازاینرو انکار آن انکار ضروری دین اسلام میگردد. امر به معروف و نهی از منکر از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار « ـ امام خامنه ای میفرماید: میرود و افرادی که این فریضه بزرگ الهی را ترک میکنند یا در برابر آن بیتفاوتند گناهکار خواهند بود و کیفری سخت و سنگین در انتظار آنهاست. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به اتفاق فقهای اسلام واجب است بلکه » اصل وجوب آن جزو ضروریات دین مبین اسلام به شمار میآید. ـ هدف از این دو فریضه، تحقق و اقامه معروفها و نابودی منکرهاست و تا زمانی که این هدف تحقق نیافته بر همه مسلمانان امر به معروف و نهی از منکر واجب است، اما به مجرد اینکه معروف محقق شود و یا منکر از بین  برود وجوب امر به معروف و نهی از منکر در مورد آن ساقط میشود. ـ امر به معروف و نهی از منکر واجب کفائی است و اگر بعضی از افراد به این وظیفه عمل کنند، از دیگران ساقط میشود، ولی بر همه لازم است اگر با فعل حرام و ترک واجبی مواجه شدند بیتفاوت نباشند و انزجار خود را با گفتار و کردار ابراز نمایند و این مقدار واجب عینی است. ـ اگر شخصی یا اشخاصی قیام به انجام وظیفه نمودند، ولی کاری از پیش نبردند، ولکن احتمال میرود که اگر دیگران نیز همکاری کنند مؤثر واقع شود، بر آنان واجب است که در صورت اجتماع شرایط همکاری نمایند. ـ امر به معروف و نهی از منکر از اموری است که بر همه واجب است. چیزی نیست که بر یکی واجب باشد و بر دیگری نه،.... شما نباید بگویید که خوب، من که خطیب نیستم، من که اهل منبر نیستم. شما اهل این هستید که

در خانوادهتان با پسرتان و با دخترتان و با عیالتان، با آن کسی که رفیق شما هست، میتوانید که حرف را بزنید.  )85/10/2همین مقدار شما مکلفید. ( ـ امر به معروف و نهی از منکر بر همة ملت واجب است. اگر یک آدمی در یک پادگانی یک عملی کرد که برخلاف  )59/6/11وظیفه بود، باید اطلاع بدهید. ( ـ جلوگیری از منکرات بر همة مسلمین واجب است. سفارش به حق که امر به معروف است بر همة مسلمین واجب است. شما و ما موظفیم که هم در تمام اموری که مربوط به دستگاه های اجرایی است امر به معروف کنیم و اگر  )59/10/11 اشخاصی پیدا میشوند که خلاف میکنند معرفی کنیم و مشکلات را هم تحمل کنیم. ( ـ وجوب امر به معروف و نهی از منکر، بر هر مکّلف نسبت به خانواده و نزدیکانش شدیدتر است، بنابراین اگر کسی در خانواده و نزدیکان خود نسبت به واجبات دینی، از قبیل نماز و روزه و خمس و ... بیتوجّهی و سبک شمردن احساس نماید و نسبت به ارتکاب محرّمات از قبیل غیبت و دروغ، بیمبالاتی و بیباکی ببیند، باید با اهمّیت بیشتری، با مراعات مراتب سهگانه امر به معروف و نهی از منکر، جلو کارهای زشت آنها را بگیرد و آنها را با انجام کارهای خوب دعوت نماید. ـ در وجوب امر به معروف و نهی از منکر قصد قربت و خلوص نیت معتبر نیست، چون این دو وظیفه توصلی است نه تعبدی ( زیرا غرض از آن ریشه کن شدن فساد و برپا داشتن واجبات است). آری اگر در آن قصد قربت کند اجر میبرد. ـ در وجوب انکار منکر فرقی نیست بین اینکه آن منکر گناه کبیره باشد یا گناه صغیره. ـ برای کسی که امر به معروف و نهی از منکر میکند عدالت شرط نیست و نیز شرط نیست که خودش بدانچه امر میکند، عمل نموده و آنچه را که نهی میکند ترک نموده باشد. پس اگر خودش واجبی را ترک میکند، همچنان که واجب است خودش به آن عمل کند واجب است که به دیگر تارکان نیز امر به انجام آن واجب بنماید. همچنین اگر خودش عمل حرامی را مرتکب میشود، واجب است بر او که دیگران را از ارتکاب آن نهی کند، همچنان که واجب است خودش آن فعل حرام را ترک نماید. شرائط چهارگانه امر به معروف و نهی از منکر از مسائل بسیار مهم در کلمات فقهای عظیم الشان اسلام، تبیین شرائط امر به معروف و نهی از منکر میباشد. ایشان در کتابهای فقهی استدلالی و رساله های عملیه فتوائی خود، چهار شرط را برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر ذکر فرموده اند. این چهار شرط بیانگر این است که در چه شرایطی امر به معروف و نهی از منکر واجب میباشد و در چه شرایطی واجب نیست. الف. علم و آگاهی

آموختن شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد وجوب و عدم وجوب و جواز و عدم جواز آن واجب است تا اینکه شخص در انجام این دو وظیفه الهی، خودش دچار منکر و خلاف شرع نگردد. امام خامنه ای میفرماید: مسئله امر به معروف و نهی از منکر مثل نماز است یاد گرفتنی است باید بروید یاد بگیرید مسئله دارد که کجا و چگونه باید امر به معروف و نهی از منکر کرد. آمر به معروف و ناهی از منکر باید دو نوع علم داشته باشد: اولاً: باید معروف و منکر را بشناسد، زیرا کسی که نمیداند فلان عمل معروف است یا منکر، و آگاهی ندارد چه چیزی حرام و چه چیزی واجب است، چگونه امر به معروف و نهی از منکر کند، به چه چیزی امر کند و از چه چیزی نهی نماید؟ ثانیاً: باید شخصی که معروف را ترک کرده و شخصی که منکر را انجام داده به طور دقیق بشناسد و بداند کدام فرد یا گروه یا مسئول، معروف را ترک کرده و یا مرتکب منکر شده است؟ در واقع کسی که تارک معروف و عامل به منکر را دقیقا نمیشناسد، به صرف حدس و گمان و احتمال، امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نمیشود بلکه چه بسا در برخی از موارد حرام هم باشد. بهعنوان مثال، کسی که میخواهد فردی را از غیبت نهی کند باید معنای غیبت و حدود غیبت حرام و موارد استثنای و از کسی سخن میگوید که غیبتش برای او 1آن را بخوبی بداند، زیرا چه بسا مورد از استثنائاتِ حرمت غیبت باشد جائز است. مثلا غیبتکننده فرد مظلومی است که ظلمی در حق او شده، بویژه اگر راهی جز این برای دفاع از حق خود نداشته باشد. اینجا کسی حق ندارد او را از عملش نهی کند، بلکه چه بسا خود این نهی بیجا، یک منکر باشد، زیرا چنین غیبتی جائز، بلکه گاهی واجب باشد. پس تا انسان یقین به منکر و کار حرام پیدا نکرده بیجهت نباید شخصی را نهی نماید و حق ندارد فعل حرام را به او نسبت دهد و به طور قطع بگوید: (کارحرام انجام نده)، چرا که ممکن است عمل فرد در واقع حرام نباشد. یا مثلاً اگر دید کسی در ماه مبارک رمضان تظاهر به روزه خواری میکند و احتمال بدهد او عذر شرعی دارد بجای اینکه به او بگوید چرا روزه نمیگیری بگوید تظاهر به روزه خواری نکن و حرمت ماه خدا و مؤمنان روزهدار را حفظ نما.  آمر به معروف (و 2صاِحبُ الاَمِر بِالمَعروفِ یَحتاُج اِلی اَن َیکوَُن عالِمًا بِالحَلاِل وَالَحرام؛« میفرماید: امام صادق » ناهی از منکر) نیازمند آن است که حلال و حرام را بشناسد

امام خامنه ای میفرماید: البته به شما بگویم عزیزان من منکر را باید بشناسید چیزهایی ممکن است به نظر بعضی  منکر بیاید در حالی که منکر نباشد، باید معروف و منکر را بشناسید واقعًا باید بدانید این منکر است. بنابراین نهی از منکر کردن کسی که نمیدانیم کارش حرام است یا نه (مثلاً معلوم نیست موسیقیای که گوش   میدهد از نوع مبتذل و حرام است یا حلال) واجب بلکه جایز نیست. برای انجام امر به معروف و نهی از منکر لازم نیست که آمر و ناهی تمام معروفها و منکرات را کامل بشناسد و سپس اقدام کند (که این شناخت برای غالب افراد آسان و مقدور نمیباشد) بلکه در هر موردی که میخواهد اقدام کند باید نسبت به همان مورد علم به معروف و منکر بودنش داشته باشد. مثلاً اگر دید یکی از واجبات عالمانه و عامدانه ترک میشود یا حرامی انجام میگیرد که او علم به وجوب یا حرمت آن دارد باید اقدام به امر به معروف و نهی از منکر بنماید [گرچه همة واجبات و محرمات را نشناسد] و در مصداقی که علم به وجوب و حرمت ندارد نباید  3اقدام کند. البته این به معنای شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت انجام این دو فریضه نیست. به عبارت دیگر، کسی نباید به بهانه ندانستن، خود را از انجام وظیفه شرعی امر به معروف و نهی از منکر معاف ببیند. بله، از آنجا که تجسس از حال افراد جائز نیست، لازم نیست در خصوص افراد تحقیق کند تا معلوم شود چه کسی معروف را ترک کرده و چه کسی منکر را انجام داده است. ب. احتمال تاثیر فلسفة امر به معروف و نهی از منکر احیای خوبیها، ارزشها و واجبات شرعی و نیز جلوگیری از زشتیها، ضد ارزشها و محرمات است. از این رو شرط دوم در امر به معروف و نهی از منکر، اثربخشی و تأثیرگذاری آن است و این احتمال وجود داشته باشد که با این امر به معروف و نهی از منکر که صورت میگیرد آن شخصی که مرتکب منکر شده یا معروف را ترک کرده، به خود بیاید و یا مجبور به تغییر وضعیت گردد، مثلا از عمل منکرش دست بکشد. اما اگر ببیند امر و نهی او تأثیر ندارد، امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست، مثل اینکه شخصی معاند است، یعنی عمداً و از روی لجبازی آن کار را انجام میدهد و به هیچ وجه از کار زشتش دست نمیکشد.  اگر  پس اگر در موردی آمر یا ناهی علم قطعی و یقینی داشته باشد که هیچگونه اثری بر عملش مترتب نیست چنین قطعی واقعًا حاصل شود] امر به معروف و نهی از منکر مصداق نداشته و واجب نمیباشد. البته در همین موارد نادر هم نباید بیتفاوت بود و باید به دنبال راههای اثرگذاری رفت، مثلاً اگر دید امر و نهی خود او اثر ندارد ولی اگر

یا اگر دید گفتن اثر ندارد  دیگری بگوید اثر میکند باید از آن فرد بخواهد که او امر به معروف و نهی از منکر کند اما با نوشتن اثر میکند باید به صورت کتبی امر به معروف و نهی از منکر نماید و یا اگر دید با گزارش به مسئولان میتواند جلوی منکری را بگیرد و یا معروفی را احیا کند باید اقدام نماید و یا اگر دید امر به معروف و نهی از منکر  او در شخص معینی اثر ندارد اما در دیگران اثر دارد باید اقدام

البته باید توجه داشت گاهی این گونه است که اگر فقط یک نفر امر به معروف و نهی از منکر کند بیتأثیر است و شخصی که مرتکب منکر و تارک معروف است ترتیب اثر نمیدهد و اعتنا نمیکند، ولی اگر افراد متعددی او را امر به معروف و نهی از منکر کنند مؤثر واقع میشود و یا افرد زیادی و در زمانها و مکان های مختلف به تدریج او را امر و نهی کنند تأثیر میپذیرد. در چنین حالاتی به تناسب مورد هر کس باید به وظیفه اش عمل کند.

اگر بداند و یا احتمال دهد که امر و یا نهی او با تکرار مؤثر میشود، واجب است تکرار کند. ـ اگر بداند و یا احتمال دهد که اگر در حضور جمعی او را نهی از منکر کند مؤثر میشود، نه در خلوت، اگر فاعل کسی است که علناً گناه میکند واجب است او را بین جمع نهی کند و در غیر این صورت وجوب نهی از منکر بلکه جواز آن محل اشکال است. ـ اگر بداند که فلان شخص تصمیم گرفته فلان گناه را مرتکب شود و احتمال دهد که اگر او را نهی کند مؤثر واقع میشود، واجب است نهی کند. ـ اگر در موردی هم احتمال تأثیر بدهد و هم احتمال خل نسبت به این شرط توجه به چند نکته لازم است: . در وجوب امر به معروف و نهی از منکر اندک احتمال تأثیر کافی است و لازم نیست که قطع و یا حتّی ظنّ به  تأثیر داشته باشد و به تعبیر دیگر تنها در صورتی وجوب امر به معروف و نهی از منکر ساقط میشود که یقین و علم قطعی داشته باشد که هیچگونه اثری بر آن مترتب نبوده و لغو میباشد. . تأثیر لازم نیست فوری باشد بلکه اگر امر به معروف و نهی از منکر احتمال تأثیر در آینده هم داشته باشد واجب  میباشد، زیرا گاهی ممکن است عاصی در زمان امر به معروف و نهی از منکر از روی لجاجت نپذیرد اما این تذکار در اعماق جان او قرار گرفته و ممکن است در آینده متنبه شود و همین برای امر به معروف و نهی از منکر کفایت میکند.

  اف آن را، یعنی بدتر شدن را، ظاهراً امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست.

. اگر امر به معروف در عاصی اثر نداشته باشد اما در جامعه مؤثر باشد، مثل اینکه فضا را ارزشی و برای مرتکبین منکر ناامن کند و یا در افراد دیگر اثر کند باز هم واجب است و خود اینکه فرهنگ مسئولیت همگانی و نظارت عمومی بوسیلة امر به معروف و نهی از منکر احیا شود یک اثر بزرگ است. بعلاوه مؤمن دلسوز و اصلاحگر دینی همواره باید به دنبال یافتن راهکارها و شیوه هایی باشد که امر و نهی او اثر کند نه اینکه وقتی دید یک روش اثر نمیکند این دو فریضه بزرگ را ترک نماید. اگر دختر با حجابی یک دوست بدحجاب دارد و امر به معروف او اثر ندارد، آیا باید با او قطع رابطه کند؟  اگر ترک رابطه با او اثر داشته باشد و اصلاح میشود و حجابش را مراعات میکند، بله واجب است. گاهی وقتها نیز برعکس است، یعنی گرم گرفتن و محبت کردن و بعد تذکر دادن بیشتر اثر میکند و باید از این راه وارد شد، اما اگر قطع ارتباط اثر ندارد و این رابطه برای او مفسدهای ندارد اشکالی ندارد

 ج. اصرار و استمرار بر عمل

سومین شرط که فقه ای بزرگوار برای امر به معروف و نهی از منکر ذکر فرموده اند این است که بدانیم شخصی که معروف را ترک کرده یا منکری را انجام داده، از رفتار خود پشیمان نشده، بلکه بر آن پافشاری دارد و اگر شرایط فراهم باشد آن کار را ادامه میدهد. بنابراین اگر او به خود آید و از کارش پشیمان باشد، دیگر امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست، زیرا غرض و نتیجه ای که با امر به معروف و نهی از منکر به دنبالش بودیم یعنی بازداشتن از  ارتکاب حرام و جلوگیری از ترک واجب، خود به خود حاصل شده است. د. نداشتن مفسده شرط چهارم برای امر به معروف و نهی از منکر آن است که در شرایط عادی در نتیجه امر به معروف و نهی از منکر ضرر و زیان بدنی یا مالی یا آبرویی به شخص آمر به معروف و ناهی از منکر یا بستگانش یا سایر مسلمانان وارد نشود. پس اگر در شرایط عادی امر به معروف و نهی از منکر موجب ضرر و خسارات گردد واجب نخواهد بود. در توجه ضرر فرقی نیست بین ضرر فوری و یا ضرری که بعدها متوجه او شود. بنابراین اگر بترسد که به خاطر نهی از منکر ضرری در آینده متوجه او و یا غیر او میشود، وجوب نهی از منکر ساقط میگردد. امام خامنه ای میفرماید: زمانی اقدام به امر و نهی واجب میشود که احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در مورد آن شخص داده شود و ضرری برای خود او نداشته باشد و در غیر این مورد باید تناسب بین ضرر احتمالی و  اهمّیت معروفی را که به آن امر مینماید

و نیز میفرماید: اگر ترس از ضرر منشأ عقلایی داشته باشد مبادرت به امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست... ولی سزاور نیست کسی به مجرد ملاحظه مقام کسی که واجب را ترک کرده و یا مرتکب فعل حرام شده و یا به  مجرد احتمال ضرِر کمی از طرف او تذکر و موعظه به برادر مؤمن خود را ترک کند. آری، در بعضی از امور مهم و در شرایط ویژه، مثلا اگر اساس اسلام در خطر باشد، نه تنها با احتمال ضرر بلکه حتی  (ولو بلَغ ما بلَغ) یعنی ولو در صورت علم به ضرر، امر به معروف و نهی از منکر واجب است و به فرموده امام راحل به حدّی برسد که لازم به نثار جان و مال و آبرو باشد باید به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر اقدام کند و نمیتواند به بهانه ضرر، سکوت نماید.  چگونه تفسیر با توجه به اینکه اگر امر به معروف ضرر جانی داشته باشد واجب نیست، پس حرکت امام حسین میشود؟ شارع مقدس نسبت به برخی از واجبات و محرمات اهمیت ویژه ای قائل است که حتی فداکردن جان برای آنها باز اهمیت دارد. در تزاحم مهم با اهم، مهم باید فدای اهم شود. مثل موردی که جان شخصی در خطر است و میخواهند او را بیگناه بکشند، حالا من هم بروم جلو و یک سیلی بخورم، اینجا باید رفت جلو و باید جلوی منکر را گرفت. یا  فرمودند: اگر این وضع و مثلاً در دین بدعتی گذاشته میشود، اینجا باید بذل مال و جان کرد. اباعبدالله الحسین یعنی فاتحه اسلام را باید خواند. پس برای اصل اسلام  »فعلی الاسلامِ السلام«حکومت امثال یزید ادامه پیدا کند باید جانها فدا شود. بنابراین، نسبت به مسائلی که شارع مقدس اهمیت بسیار زیادی برای آنها قائل است گاهی  جانی و آبرویی برداشته میشود. ،این شروط یعنی ضرر مالی